भारतात टॅक्सपेअर्सचे विविध प्रकार आहेत, त्यापैकी प्रत्येकाला इन्कम टॅक्स रिटर्न दाखल करण्यासाठी वेगळ्या फॉर्मची आवश्यकता असते. असाच एक फॉर्म म्हणजे आयटीआर-3, जो टॅक्सपेअर्ससाठी, विशेषत: सामान्यांसाठी सर्वात गुंतागुंतीचा आयटीआर फॉर्म म्हणून पाहिला जातो. तथापि, काळजी करू नका, कारण आम्ही या लेखात आयटीआर-3 च्या सर्व बाबी कव्हर करू.

तर, आपण या फॉर्मशी संबंधित सर्व प्रश्नांची उत्तरे देऊया.

आयटीआर-3 हा एक फॉर्म आहे जो निवासी व्यक्ती आणि हिंदू अविभक्त कुटुंबांसाठी (एचयूएफ) लागू आहे. आयटीआर-3 फॉर्मसह इन्कम टॅक्स रिटर्न फाइल करण्यासाठी असेसीला मालकीचा बिझिनेस किंवा व्यवसायातून इन्कम मिळवणे आवश्यक आहे. त्यामुळे जर तुम्ही प्रोप्रायटरी बिझनेस किंवा अकाऊंटन्सी, आर्किटेक्चर, मेडिकल, इंजिनीअरिंग आदींशी संबंधित बिझिनेस मधून इन्कम मिळवत असाल तर तुम्ही इन्कम टॅक्स रिटर्नसाठी आयटीआर-3 भरू शकता.

[स्रोत]

आता इन्कम टॅक्स मध्ये आयटीआर-3म्हणजे काय हे तुम्हाला माहित आहे, तर त्याच्या रचनेबद्दलही वाचा.

आयटीआर-3 ची ढोबळमानाने खालील सेक्शन्समध्ये विभागणी करण्यात आली आहे.

• भाग A
• शेड्युल्स
• भाग B
• वेरीफिकेशन

आता आयटीआर-3 अर्थाचे अधिक चांगले मूल्यांकन करण्यासाठी आपण या प्रत्येक विभागाबद्दल विस्तृत वर्णन करूया:

भाग A

• भाग A-जेन: सामान्य माहिती आणि बिझिनेसचे स्वरूप असते
• भाग A- मॅन्युफॅक्चरिंग अकाऊंट: दिलेल्या आर्थिक वर्षासाठी मॅन्युफॅक्चरिंग अकाऊंट सादर करते
• भाग A- ट्रेडिंग खाते: त्यात दिलेल्या आर्थिक वर्षाचे ट्रेडिंग खाते असते
• भाग A-पी आणि एल: दिलेल्या आर्थिक वर्षाचा नफा आणि तोटा उघड करतो
• भाग A- BS: हे मालकी बिझिनेससाठी वर्षअखेरचे ताळेबंद सादर करते
• भाग A-OI: या भागात इतर माहिती समाविष्ट आहे. तथापि, हे अशा केस मध्ये ऐच्छिक आहे जे 44AB अंतर्गत लेखापरीक्षणास लायेबल नाही
• भाग A- QD: यात परिमाणात्मक डिटेल्स आहेत, जे 44AB अंतर्गत लेखापरीक्षणास लायेबल नसलेल्या केस मध्ये वैकल्पिक देखील आहे

शेड्युल्स

• शेड्यूल S: 'सॅलरीझ' अंतर्गत येणाऱ्या इन्कमचे कॅलक्युलेशन करते.
• शेड्यूल BP: हे टॅक्सपेअरच्या बिझिनेस किंवा व्यवसायातून मिळणाऱ्या इन्कमचे कॅलक्युलेशन करते.
• शेड्यूल HP: हा विभाग 'इनकम फ्रॉम हाऊस प्रॉपर्टी' अंतर्गत एखाद्याच्या इन्कमचे कॅलक्युलेशन करते.
• शेड्यूल DPM: इन्कम टॅक्स अॅक्टनुसार प्लांट आणि मशिनरीवरील डेप्रीसीएशन निश्चित करते.
• शेड्यूल DOA: हे इन्कम टॅक्स अॅक्टनुसार इतर मालमत्तेवरील डेप्रीसीएशन मूल्यांकन करते
• शेड्यूल DCG: डेप्रीशीएबल अॅसेट्सच्या विक्रीवरील कॅपिटल गेन्सचे कॅलक्युलेशन.
• शेड्यूल CJ: 'कॅपिटल गेन्स' अंतर्गत इन्कमचे कॅलक्युलेशन.
• शेड्यूल DEP: इन्कम टॅक्स अॅक्टनुसार सर्व मालमत्तेवरील डेप्रीसीएशनचा सारांश.
• शेड्यूल ESR: यात सेक्शन 35 अंतर्गत डीडक्शन, म्हणजेच वैज्ञानिक संशोधनावरील एक्सपेनसेस समावेश आहे.
• शेड्यूल 112A: यासाठी टॅक्सपेअर्सना सेक्शन 112 A लागू असलेल्या कॅपिटल गेन्सचा डिटेल्स देणे आवश्यक आहे.
• शेड्यूल OS: 'इन्कम फ्रॉम अदर सोरसेस' या शीर्षकाखाली एखाद्याच्या इन्कमचे कॅलक्युलेशन करतात.
• शेड्यूल 115AD(1) (iii) तरतूद: अनिवासींसाठी लागू असलेल्या या अनुसूची मध्ये कॅपिटल गेन्सचा डिटेल्स आवश्यक आहे ज्यात सेक्शन 112 A लागू आहे.
• शेड्यूल VDA: व्हरच्युअल डिजिटल अॅसेट्सच्या ट्रान्सफर मधून मिळणारे इन्कम
• शेड्यूल CYLA: चालू आर्थिक वर्षात तोटा भरून काढल्यानंतरच्या इन्कमचे हे स्टेटमेंट आहे.
• शेड्यूल BFLA: मागील आर्थिक वर्षांतील न भरून आलेला तोटा भरून काढल्यानंतरच्या इन्कमचे हे स्टेटमेंट आहे.
• शेड्यूल CFL: हे नुकसानीचे स्टेटमेंट सादर करते जे पुढील आर्थिक वर्षांपर्यंत पुढे नेले जाईल.
• शेड्यूल ICDS - हा विभाग प्रॉफिट्सवर इन्कम कॉम्प्युटेशन प्रकटीकरण स्टँडर्डसचा (आयसीडीएस) परिणाम दर्शवितो.
• शेड्यूल UD: अशोषित डेप्रीसीएशन दर्शविते.
• शेड्यूल 10AA: हे सेक्शन 10AA अंतर्गत डीडक्शन्सचे कॅलक्युलेट करते.
• शेड्यूल RA: सेक्शन 35 (2 AA), 35 (1) (2), 35 (1) (iia) किंवा 35 (1) (3) अंतर्गत डीडक्शनला पात्र संस्थांना देणग्यांचा डिटेल्स समाविष्ट आहे.
• शेड्यूल VIA: चॅप्टर VIA अंतर्गत एखाद्याच्या एकूण इन्कम मधून केलेले डीडक्शन समाविष्ट आहे.
• शेड्यूल 80G: या विभागात 80G अंतर्गत डीडक्शनच्या अधीन असलेल्या देणग्यांचा डिटेल्स आहे.
• शेड्यूल 80 GGA: वैज्ञानिक संशोधन किंवा ग्रामीण विकासासाठी देणग्यांचा डिटेल्स.
• शेड्यूल 80IC/ 80-IE: 80IC किंवा 80-IE अंतर्गत डीडक्शन कॅलक्युलेट करते.
• शेड्यूल 80IB: 80IB डीडक्शन कॅलक्युलेट करते.
• शेड्यूल 80IA: हे 80IA अंतर्गत डीडक्शन निर्धारित करते.
• शेड्यूल AMT: सेक्शन 115JC अंतर्गत देय असलेल्या टॅक्सपेअरचा पर्यायी किमान टॅक्स निश्चित करतो.
• शेड्यूल AMTC: हे एखाद्याच्या टॅक्स क्रेडिटचे कॅलक्युलेशन 115JD अंतर्गत करते.
• शेड्यूल SPI-SI-IF: असेसीच्या इन्कम मध्ये समाविष्ट असलेल्या विशिष्ट व्यक्ती (जोडीदार, अल्पवयीन इ.) किंवा व्यक्तींच्या संघटनेचा उल्लेख आहे.
• शेड्यूल EI: हे इन्कमचे स्टेटमेंट सादर करते जे एखाद्याच्या एकूण इन्कम मध्ये समाविष्ट नसते.
• शेड्यूल TPSA: सेक्शन 92CE(2A) नुसार टॅक्सचे दुय्यम अॅडजस्टमेंट संदर्भित करते.
• शेड्यूल FSI: या सेक्शनमध्ये टॅक्सपेअरच्या भारताबाहेर कमावलेल्या इन्कमचे डिटेल्स आणि लागू टॅक्स सूटचा डिटेल्स आहे.
• शेड्यूल PTI: हे इन्कम टॅक्स अॅक्टच्या सेक्शन 115UA, 115UB नुसार बिझिनेस ट्रस्ट किंवा इन्वेस्टमेंट फंडांकडून प्राप्त इन्कमचा डिटेल्स दर्शविते.
• शेड्यूल TR: हे सेक्शन 90, 90A किंवा 91 अंतर्गत असेसीने क्लेम केलेल्या टॅक्स सूटचे स्टेटमेंट आहे.
• शेड्यूल 5A: यात पती-पत्नीमधील इन्कमच्या वाटपाची माहिती असते.
• शेड्यूल DI: हे टॅक्स-बचत ठेवी, पेमेंट्स किंवा इन्वेस्टमेंटचे शेड्युल आहे जे डीडक्शन किंवा सूटच्या अधीन आहे.
• शेड्यूल FA: यात टॅक्सपेअरच्या भारताबाहेरील स्त्रोत तसेच परदेशी मालमत्तेतून मिळणाऱ्या इन्कमचा डिटेल्स सादर केले जातात.
• शेड्यूल AL: हे आर्थिक वर्षाच्या शेवटी मालमत्ता आणि लायबिलिटी उघड करते. हे केवळ ₹50,00,000 पेक्षा जास्त इन्कम असलेल्या टॅक्सपेअर्सना लागू आहे.
• शेड्यूल जीएसटी: या विभागात जीएसटी साठी नोंदवलेल्या टर्नओव्हर किंवा एकूण प्राप्तीची माहिती आहे.
• शेड्यूल ईएसओपी वरील स्थगित टॅक्स:स्थगित टॅक्सवरील माहिती - सेक्शन 80-IAC मध्ये संदर्भित पात्र स्टार्ट-अप म्हणून एम्प्लॉयर कडून प्राप्त सेक्शन 17(2)(vi) मध्ये नमूद केलेल्या इन्कमशी संबंधित, स्थगित टॅक्स

भाग B

• भाग B-TI: यात टॅक्सपेअरच्या एकूण इन्कमचे कॉम्प्युटेशन समाविष्ट आहे.
• भाग B-TTI: हा विभाग एखाद्याच्या एकूण इन्कमवरील टॅक्स लायबिलिटी कॉम्प्युट करतो.

वेरीफिकेशन

आणि शेवटी, आयटीआर-3 संरचनेत वर दिलेल्या माहितीचे प्रमाणीकरण करण्यासाठी व्हेरीफिकेशन असते.

[स्रोत]

आयटीआर-3 फॉर्म कोणत्याही व्यक्तीला किंवा हिंदू अविभक्त कुटुंबाला (एचयूएफ) लागू होतो ज्यांचे दिलेल्या मूल्यांकन वर्षासाठी एकूण इन्कम खालील समाविष्ट आहे:

• प्रोप्रायटरशिप फर्म अंतर्गत चालविल्या जाणाऱ्या बिझिनेस किंवा व्यवसायातून इन्कम, ज्यामध्ये टॅक्सपेअर मालक असतात (ऑडिट आणि नॉन-ऑडिट दोन्ही केसेस)
• एक किंवा अनेक हाऊस मालमत्तेतून मिळणारे इन्कम
• लॉटरी, हॉर्स रेसिंग आणि इतर उपक्रम जिंकून मिळवलेली बक्षिसे 'इन्कम फ्रॉम अदर सोर्ससेस' अंतर्गत येतात
• भारताबाहेरील देशात अॅसेटच्या माध्यमातून इन्कम अॅसेट्स
• अल्प किंवा दीर्घकालीन कॅपिटल गेन्सतून मिळणारे इन्कम

आता तुम्हाला आयटीआर-3 पात्रतेबद्दल माहिती आहे, आयटीआर-3 कसे फाइल करायचे ते जाणून घेऊया.

[स्रोत]

आयटीआर-3 ऑनलाइन फाइलिंग बंधनकारक आहे. या स्टेप्स प्रमाणे सूचनांचे अनुसरण करून आपण ऑनलाइन आयटीआर-3 फाइल करू शकता:

• स्टेप 1: आयटीआर-3 ऑनलाइन फाइलिंग प्रोसेस आपण इन्कम टॅक्स विभागाच्या अधिकृत ई-फाइलिंग वेब पोर्टलला भेट देऊन सुरू होते.
• स्टेप 2: तुमचा वापरकर्ता आयडी (पॅन), पासवर्ड आणि कॅप्चा कोड टाकून या पोर्टलवर लॉग इन करा. तथापि, जर आपण नवीन वापरकर्ता असाल तर आपल्याला प्रथम पोर्टलवर खाते नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
• स्टेप 3: मेन्यूवर 'ई-फाईल' हा पर्याय निवडा आणि ड्रॉप-डाऊन मेनूमधून 'इन्कम टॅक्स रिटर्न'वर क्लिक करा.
• स्टेप 4: हे पेज तुमचे पॅन डिटेल्स ऑटो-पॉप्युलेट करते. आता, पुढे जा आणि 'असेसमेंट इयर' निवडा ज्यासाठी आपण आयटीआर फाइल करत आहात. त्यानंतर 'आयटीआर फॉर्म नंबर' निवडा आणि 'आयटीआर-3' निवडा.
• स्टेप 5: 'ओरिजिनल' म्हणून 'फाइलिंग टाइप' निवडा. आधी भरलेल्या आरिजिनल रिटर्नच्या तुलनेत सुधारित रिटर्न भरायचे असेल तर 'रीवाइस्ड रिटर्न' निवडा.
• स्टेप 6: 'सबमिशन मोड' हा पर्याय शोधा आणि 'प्रीपेअर अँड सबमिट ऑनलाइन' निवडा. आता 'कंटिन्यू' वर क्लिक करा.
• स्टेप 7: या टप्प्यावर, आपल्याला इन्कम, सूट, डीडक्शन तसेच इन्वेस्टमेंटचे डिटेल्स देणे आवश्यक आहे. त्यानंतर, टीडीएस, टीसीएस आणि / किंवा अॅडव्हान्स टॅक्सद्वारे टॅक्स पेमेंट्सचे डिटेल्स जोडा.
•  स्टेप 8: सर्व डेटा काळजीपूर्वक आणि अचूकपणे भरणे लक्षात ठेवा. याव्यतिरिक्त, कोणताही डेटा गमावू नये म्हणून वेळोवेळी 'सेव्ह द ड्राफ्ट'वर क्लिक करा.
• स्टेप 9: खालीलपैकी आपला पसंतीचा व्हेरीफिकेशन पर्याय निवडा:
  • झटपट ई-वेरीफिकेशन
  • ई-व्हेरीफिकेशन नंतरच्या तारखेस परंतु आयटीआर-3 दाखल केल्याच्या तारखेपासून 30 दिवसांच्या आत
  • सीपीसी (सेंट्रलाइज्ड प्रोसेसिंग सेंटर) कडे पोस्टाद्वारे पाठविलेल्या आयटीआर-व्ही द्वारे आणि रिटर्न दाखल केल्यानंतर 30 दिवसांच्या आत व्हेरीफिकेशन
• स्टेप 10: 'प्रीविव्ह अँड सबमिट' निवडा आणि नंतर 'सबमिट' करा.

येथे लक्षात घेण्यासारखी बाब म्हणजे 44AB अंतर्गत लेखापरीक्षण आवश्यक असलेल्या खात्यांसाठी डिजिटल स्वाक्षरीअंतर्गत इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने रिटर्न्सचे व्हेरीफिकेशन करणे मॅनडेटरी आहे.

तसेच, एखाद्याला विशिष्ट सेक्शन अंतर्गत लेखापरीक्षणाचा रिपोर्ट सादर करायचा असेल तर आयटीआर दाखल करण्यापूर्वी तो इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने अहवाल सादर करेल. हे सेक्शन्स 115JB, 115JC, 80-IA, 80-IB, 80-IC, 80-ID, 50B, 44AB, 44DA, किंवा 10AA आहेत.

याव्यतिरिक्त, जेव्हा आपण 'आय वूड लाइक टू ई-व्हेरीफाय' हा पर्याय निवडता तेव्हा आपण खालीलपैकी कोणत्याही एका मार्गाने झटपट ई-व्हेरीफिकेशनची निवड करू शकता:

• व्हेरीफिकेशन भागावर डिजिटल स्वाक्षरी करा
• इलेक्ट्रॉनिक व्हेरिफिकेशन कोड (ईव्हीसी) द्वारे प्रोसेस प्रमाणित करा
• ओटीपी प्रविष्ट करण्यासाठी आपल्या आधार डिटेल्सचा वापर करा
• प्रीव्हॅलिडेटेड बँक किंवा डीमॅट खात्याद्वारे प्रमाणीकरण

आयटीआर-3 ऑनलाइन कसा फाइल करावा, याबाबतची सविस्तर प्रोसेस ही आहे.

तसेच या टॅक्सपेअर्सना हा फॉर्म ऑफलाइन फाइल करायचचा असेल तर त्यांच्याकडे टॅक्स रिफंडची विनंती नसावी.

मूल्यांकन वर्ष 2023-24 मध्ये आयटीआर-3 मध्ये अनेक महत्त्वाचे बदल करण्यात आले. या फॉर्ममधील प्रमुख बदलांची यादी येथे आहे:

• असेसीने रिटर्न फाइल करताना खालील माहिती जाहीर करणे आवश्यक आहे:
• कोणत्याही बँकेत चालू खात्यात ₹1 कोटी रुपयांपेक्षा जास्त रोख रक्कम जमा
• व्यक्तीने परदेश प्रवासावर केलेला खर्च ₹2,00,000 पेक्षा जास्त
• जर टॅक्सपेअरला इलेक्टरीसिटी शुल्कावर ₹1,00,000 पेक्षा जास्त खर्च आला असेल तर
• एखादी व्यक्ती बिल्डिंग आणि/ किंवा जमीन विकून अल्प किंवा दीर्घकालीन कॅपिटल गेन कमावत असेल तर त्याने / तिने या विक्रीचा काही डिटेल्स सादर करणे आवश्यक आहे. या डिटेल्समध्ये टॅक्सपेअरची पॅन किंवा आधार माहिती, रहिवासी पत्ता आणि मालकीहक्काची टक्केवारी यांचा समावेश आहे.
• वेगळे शेड्यूल 112 A चा परिचय. हे एसटीटी किंवा इक्विटी समभागांना जबाबदार असलेल्या बिझिनेसच्या विक्री युनिटवरील दीर्घकालीन कॅपिटल गेन्स कॅलक्युलेट करेल.
• टॅक्सपेअरने एखाद्या कंपनीचे संचालकपद भूषवले असेल किंवा अनलिसटेड इक्विटी इन्वेस्टमेंट केली असेल तर 'कंपनीचा प्रकार' जाहीर करणे आवश्यक आहे.
• एखाद्या व्यक्तीने 1 एप्रिल 2022 ते 30 जून 2023 दरम्यान केलेल्या खर्च, पेमेंट्स किंवा इन्वेस्टमेंटसाठी टॅक्स डीडक्शन क्लेम्सचा डिटेल्स देणे आवश्यक आहे.

[स्रोत]

आणि त्याबरोबर आपण या लेखाच्या शेवटापर्यंत पोहोचलो आहोत. आम्हाला आशा आहे की हे मार्गदर्शक आयटीआर-3 ची सखोल समज प्रदान करेल, जेणेकरून आपण जास्त त्रास न घेता रिटर्न फाइल करू शकाल.