1.3 अब्जांहून अधिक लोकसंख्या असलेल्या देशात 22 टक्के कामगारांना आंतरराष्ट्रीय दैनंदिन वेतनाच्या रु.143 पेक्षा कमी वेतन मिळते. 

अनपेक्षित हेल्थ आणीबाणीच्या काळात बहुसंख्य कामगार पूर्णपणे असहाय्य स्थितीत असतात ज्यामुळे त्यांच्या कुटुंबाला कमाईचा सोर्स गमवावा लागतो. नेमक्या याच समस्येवर तोडगा काढण्यासाठी भारत सरकारने आम आदमी बिमा योजना आणली.

ही योजना काय आहे आणि ती कशी काम करते याबद्दल विचार करताय?

कृपया आमचे मार्गदर्शक वाचा.

असंघटित क्षेत्रातील कामगारांच्या हितासाठी भारत सरकारने 2 ऑक्टोबर 2007 रोजी आम आदमी बिमा योजना सुरू केली. या सामाजिक सुरक्षा योजनेचा उद्देश कमी उत्पन्न गटांना हेल्थ विषयक कमतरता आणि मृत्यू झाल्यावर आर्थिक मदत देणे हा आहे. 

फेरीवाले, बांधकाम कामगार, मच्छीमार, रिक्षाचालक, विणकर, चामडे कामगार आदी या मजुरांची कोणत्याही कायद्यांतर्गत नोंदणी होत नाही हे लक्षात घेऊन हे करण्यात आले. म्हणून, संघटित क्षेत्रातील कामगारांचा समावेश असलेल्या सरकारी इन्शुरन्स योजनांपासून ते वंचित राहतात.

व्यक्तींमध्ये एक सामान्य गैरसमज असा असू शकतो की ही हेल्थ इन्शुरन्स योजना असल्याने सर्व प्रकारच्या मेडिकल खर्चाची पूर्तता करणे बंधनकारक आहे. तथापि, इतर सर्व मेडिकल इन्शुरन्स पॉलिसींप्रमाणेच आम आदमी बिमा योजनेतही विशिष्ट एक्सक्लूजन्स आले आहेत.

या कार्यक्रमांतर्गत समाविष्ट नसलेल्या अटी / परिस्थितींची यादी खालीलप्रमाणे आहे.

• हॉस्पिटलीयझेशन खर्च
• गर्भधारणा आणि बाळंतपण
• मादक द्रव्यांच्या सेवनामुळे मृत्यू किंवा अपंगत्व
• जैविक, रासायनिक किंवा किरणोत्सर्गी शस्त्रांमुळे होणारी इजा
• मानसिक आजार
• घातक खेळात भाग घेतल्याने होणारी दुखापत
• आत्महत्या किंवा स्वतःमुळे होणारे नुकसान
• गुन्हेगारी कारवायांमुळे मृत्यू किंवा अपंगत्व
• युद्ध किंवा युद्धजन्य परिस्थितीत इजा

वरील यादीवरून आपल्या कुटुंबाला या योजनेचा कसा फायदा होऊ शकतो याची स्पष्ट कल्पना येऊ शकते.

वैशिष्ट्ये पॉलिसी इनक्लुजन्स आणि एक्सक्लुजन्स व्यतिरिक्त, या इन्शुरन्स योजनेच्या इतर काही प्रमुख वैशिष्ट्यांची यादी येथे आहे.

• एएबीवाय चे प्राथमिक उद्दीष्ट अशा व्यक्तींना सामाजिक सुरक्षा प्रदान करणे आहे ज्यांना शहरी हेल्थकेअर मिळविण्यासाठी साधनांची कमतरता आहे.
• या पॉलिसीमध्ये एक निश्चित सम इनशूअर्ड समाविष्ट आहे जी आकस्मिकतेच्या प्रकारानुसार बदलते.
• ही संपूर्ण कव्हरेजची रक्कम क्लेम केल्यावर एकाच वेळी दिली जाते.
• आम आदमी बिमा योजना प्रत्येक कुटुंबातील केवळ एका सदस्यासाठी लागू आहे. त्यामुळे कुटुंबातील दुसऱ्या सदस्याने त्याचा फायदा आधीच घेतला असेल तर आपण नमूद केलेल्या फायद्यांचा लाभ घेऊ शकत नाही.
• सध्या ही योजना देणारी ही एकमेव इन्शुरन्स कंपनी असल्याने इच्छुकांना भारतीय आयुर्विमा महामंडळाच्या (एलआयसी) माध्यमातूनच ही योजना खरेदी करता येणार आहे.

आता या योजनेची महत्त्वाची वैशिष्टय़े आपल्याला माहित असल्याने त्याचे फायदे पाहण्याची वेळ आली आहे.

या इन्शुरन्स योजनेचे काही महत्त्वाचे फायदे येथे आहेत.

• अनुदानित आणि परवडणारे प्रीमियम: ही योजना इतर इन्शुरन्स पॉलिसींच्या तुलनेत अत्यंत परवडणाऱ्या प्रीमियमसह येते, त्यापैकी 50% सरकार पुरस्कृत आहे. आम्ही प्रीमियमबद्दल विभागांतर्गत या पैलूवर सविस्तर चर्चा केली आहे.
• तत्काळ मदत: योजनेच्या सदस्यांचा डिजिटल डेटाबेस आवश्यकतेनुसार माहितीची जलद देवाणघेवाण सुलभ करते. यावर उपाय शोधण्यासाठी पॉलिसीहोल्डर त्यांच्या जवळच्या एलआयसी शाखेशी सहज संपर्क साधू शकतात.
• विनाअडथळा नावनोंदणी: अर्ज आणि नावनोंदणीमध्ये विस्तृत दस्तऐवज समाविष्ट नसतात.
• सोपी क्लेम प्रक्रिया: नावनोंदणी प्रक्रियेप्रमाणेच एबीबीवाय कार्डद्वारे क्लेम करण्याची प्रक्रियाही सोपी केली जाते.

तथापि, लक्षात घ्या की आपण उत्पन्न, वय आणि व्यवसायाच्या विशिष्ट निकषांची पूर्तता केल्यासच आपण या फायद्यांचा लाभ घेऊ शकता.

आधी सांगितल्याप्रमाणे, ही योजना प्रामुख्याने कमी उत्पन्न गटातील व्यक्तींवर केंद्रित आहे. 

तथापि, आपण तपशील शोधत असाल तर आम्हाला समजते. आम आदमी बिमा योजना कोणाला सामाजिक सुरक्षा पुरवते हे जाणून घ्यायचे असेल तर खालील यादी पहा.

• राष्ट्रीय स्वास्थ्य बिमा योजनेत असंघटित कामगारांचा समावेश
• कोळी
• फटाके कामगार
• कागद बनवणारे उत्पादक
• शेतकरी
• ट्रान्सपोर्ट चालक संघ
• अंगणवाडी शिक्षिका
• लाकूड उत्पादने बनवणाऱ्या कंपन्या
• ट्रान्सपोर्ट कर्मचारी
• सफाई कामगार 
• ऑटो चालक किंवा रिक्शा खेचणारे
• परदेशात काम करणारे भारतीय कामगार
• मातीचे खेळणी बनवणारे उत्पादक 
• बिडी कामगार
• स्वयं मदत संघात असलेल्या स्त्रिया
• विटांच्या भट्टीतील कामगार
• जंगलात काम करणारे कामगार
• हमाल
• कोतवाल
• स्त्रिया शिंपी
• सुतार
• हाताने कलाकुसर करणारे कलाकार
• स्वयंरोजगार करणारे शारीरिक दृष्ट्या अपंग लोक 
• डोंगराळ भागातील महिला
• एसईडब्ल्यूए सह जोडलेले पापड कामगार
• मेणबत्ती उत्पादक
• मेंढ्या पाळणारे
• हातमाग विणकर
• मीठ उत्पादक
• ताडी काडणारे 
• तेंदूपत्ता संग्राहक
• चांभार
• चामडे आणि टॅनरी कामगार
• रबर आणि कोळशाची उत्पादने छापण्याचे काम करणाऱ्या व्यक्ती 
• बागायती कामगार
• सेरीकल्चर कर्मचारी
• यंत्रमाग कामगार
• नारळावर प्रक्रिया
• प्राथमिक दूध उत्पादक
• वस्त्रोद्योग कर्मचारी
• बांधकाम मजूर
• चामड्याच्या उत्पादनांचे निर्माते

वरीलपैकी कोणत्याही व्यवसायाशी संबंधित असण्याव्यतिरिक्त, या इन्शुरन्स योजनेसाठी पात्र होण्यासाठी आपल्याला काही पात्रता निकषांची पूर्तता करणे देखील आवश्यक आहे.

यशस्वी वापरायचा आनंद घेण्यासाठी अटींवर एक नजर टाका.

• संभाव्य इन्शुअर्ड सदस्याचे वय 18 ते 59 वर्षे असावे.
• अर्जदार दारिद्र्य रेषेखालील (बीपीएल) कुटुंबातील, ग्रामीण भूमिहीन कुटुंबातील (आरएलएच) किंवा कोणत्याही व्यावसायिक गटात कार्यरत असणे आवश्यक आहे.
• अर्ज करणारी व्यक्ती एकमेव कमावणारी सदस्य असो वा नसो, कुटुंबप्रमुख असणे आवश्यक आहे. 

आपण आणि आपले कुटुंब या योजनेच्या ठावठिकाणाशी पूर्णपणे अपरिचित असल्यास, आपल्या प्रथमच अर्जासाठी येथे एक मार्गदर्शक आहे.

आम आदमी बिमा योजनेसाठी ऑनलाइन अर्ज करण्यासाठी दिलेल्या स्टेप्सचे अनुसरण करा.

स्टेप 1: भारतीय आयुर्विमा महामंडळाच्या (एलआयसी) अधिकृत वेबसाइटवर जा. 

स्टेप 2: होमपेजवर "एलआयसी आम आदमी इन्शुरन्स योजना अप्लाय ऑनलाइन" निवडा.

स्टेप 3: पुढच्या स्क्रीनवर अचूक तपशीलांसह अर्ज भरा.

स्टेप 4: सर्व आवश्यक दस्तऐवजांच्या स्कॅन केलेल्या प्रती अपलोड करा आणि "सबमिट" वर क्लिक करा. 

ज्या व्यक्तींकडे इंटरनेटचा प्रवेश नाही ते एएबीवाय अर्ज प्रक्रिया ऑफलाइन देखील पूर्ण करू शकतात. त्यासाठी खालील स्टेप्स आहेत.

स्टेप 1: भारतीय आयुर्विमा महामंडळाच्या (एलआयसी) अधिकृत वेबसाइटवर जा.

स्टेप 2: होमपेजवर "एलआयसी आम आदमी बिमा योजना अप्लाय ऑनलाइन" निवडा.

स्टेप 3: पुढच्या स्क्रीनवर अचूक तपशीलांसह अर्ज भरा.

स्टेप 4: आपल्या जवळच्या एलआयसी कार्यालयात जा आणि आधी नमूद केल्याप्रमाणे वस्तू सबमिट करा. 

चला झाले! 

आता, जर आपल्याला या योजनेबद्दल अधिक माहिती हवी असेल तर 9222492224 किंवा 56767877 खालील एसएमएस पाठवा:

"एलआयसी<पॉलिसी नंबर>”.

पहिल्यांदा अर्ज करणाऱ्याला अर्जासाठी आवश्यक असलेल्या सर्व दस्तऐवजांचा मागोवा ठेवणे अवघड होऊ शकते. आपली चिंता दूर करण्यासाठी, खाली सर्व आवश्यक दस्तऐवजांची यादी आहे जी आपण अर्ज करण्यापूर्वी आपल्याकडे ठेवणे आवश्यक आहे. 

• रेशन कार्ड
• आधार कार्ड
• मतदार आयडी कार्ड
• उत्पन्न प्रमाणपत्र
• नॉमिनी अर्ज फॉर्म

कोणत्याही अतिरिक्त दस्तऐवजाच्या आवश्यकतेची पुष्टी करा आणि आपल्या अर्जासह ते प्रदान करण्याची खात्री करा.

एकदा आपण यशस्वी अर्ज प्रक्रियेतून ते केले की, आपल्याला भरावे लागणाऱ्या प्रीमियमबद्दल आपल्याला काळजी वाटू शकते. आपण तेही कव्हर केले आहे!

इतर कोणत्याही इन्शुरन्स योजनेप्रमाणे, एएबीवाय योजना देखील नाममात्र असली तरी प्रीमियमसह येते. होय, या योजनेचा उद्देश कमी कमाई करणाऱ्या कामगारांचे जीवन सुकर करणे आहे, म्हणून वार्षिक प्रीमियम रु. 30,000 च्या इन्शुरन्स कव्हरेजऐवजी फक्त रु.200 निश्चित केला आहे. त्याशिवाय यारकमेपैकी 50% रक्कम केंद्र सरकार कडून आधीच भरली जाते.

याव्यतिरिक्त, खालील श्रेणीतील व्यक्ती पुढील फायद्यांचा आनंद घेऊ शकतात.

• ग्रामीण भूमिहीन कुटुंबे (आरएलएच): उर्वरित 50% प्रीमियम केंद्रशासित प्रदेश / राज्य सरकारद्वारे भरला जातो.
• मान्यताप्राप्त व्यावसायिक गट: उर्वरित 50% प्रीमियम नोडल एजन्सी किंवा केंद्रशासित प्रदेश /राज्य सरकार द्वारे भरला जातो.

त्यामुळे वर नमूद केलेल्या गटांचा भाग असाल तर शून्य प्रीमियमवर आम आदमी बिमा योजनेअंतर्गत संपूर्ण योजनेचा फायदा मिळू शकतो!

आपत्कालीन परिस्थितीच्या प्रकारावर अवलंबून, आपली इन्शुरन्स क्लेमची प्रोसेस भिन्न असू शकते.

येथे, आम्ही सर्व संभाव्य परिस्थितींची यादी करतो ज्याअंतर्गत आपण क्लेम करू शकता आणि त्यांचे अनुसरण करण्यासाठी त्यांच्या संबंधित प्रक्रिया. 

1) अपघातामुळे किंवा नैसर्गिक कारणांमुळे मृत्यू 

इन्शुअर्ड इंडिविजुअल च्या मृत्यूनंतर, नॉमिनी खालील स्टेप्समध्ये मृत्यूचा क्लेम करू शकतो.

• स्टेप 1: आम आदमी बिमा योजना डेथ क्लेम फॉर्म भरा.
• स्टेप 2: पॉलिसीहोल्डरचे मूळ मृत्यू प्रमाणपत्र आणि प्रमाणित प्रत संबंधित नोडल एजन्सी अधिकाऱ्याकडे सादर करा.
• स्टेप 3: पडताळणी नंतर, अधिकारी प्रदान केलेल्या कागदपत्रांसह क्लेम फॉर्म आणि मृत पॉलिसीहोल्डरच्या पात्रता प्रमाणपत्रासह सादर करेल.

अकस्मात मृत्यू झाल्यास शवविच्छेदन अहवाल, एफआयआर, पोलिस चौकशी अहवाल आणि अंतिम पोलिस अहवालाच्या प्रती ही सादर कराव्या लागतील.

2) आंशिक किंवा पूर्ण अपंगत्व

अपंगत्वाचा क्लेम करण्यासाठी इन्शुरन्सहोल्डरला आम आदमी बिमा योजनेच्या क्लेम फॉर्मव्यतिरिक्त खालील कागदपत्रे सादर करावी लागतील.

• पोलिस एफआयआर सारखी अपघाताचा पुरावा असलेली दस्तऐवज.
• अपंगत्वाचा तपशील आणि प्रकार सांगणारे मेडिकल प्रमाणपत्र. हे नोंदणीकृत शासकीय अस्थिरोग किंवा शासकीय सिव्हिल सर्जनद्वारे जारी केलेले असणे आवश्यक आहे.
• शिष्यवृत्ती फायदा

जर आपले मूल एएबीवाय अंतर्गत शिष्यवृत्ती फायद्यासाठी पात्र असेल तर आपल्याला आम आदमी बिमा योजना शिष्यवृत्ती ऑनलाइन अर्ज भरणे आवश्यक आहे आणि ते आपल्या नोडल एजन्सीकडे जमा करणे आवश्यक आहे.

आपल्या मुलाने पात्रता मर्यादा ओलांडली आहे की नाही हे नोडल एजन्सीने क्रॉस-चेक करण्यासाठी दर 6 महिन्यांनी या प्रोसेसचे अनुसरण करणे आवश्यक आहे. त्यानंतर एजन्सी ओळखल्या गेलेल्या विद्यार्थ्यांची यादी एलआयसी च्या पेन्शन आणि ग्रुप स्कीम युनिटला पाठवेल.

या यादीमध्ये प्रत्येक लाभार्थ्याचे खालील तपशील असणे आवश्यक आहे.

• विद्यार्थ्याचे नाव
• वर्ग
• शाळेचे नाव
• इन्शुरन्सधारक व्यक्तीचे नाव
• आम आदमी इन्शुरन्स योजना पॉलिसी क्रमांक
• एनईएफटी क्रमांक
• इन्शुअर्ड सदस्याचा सदस्य क्रमांक.

पात्र विद्यार्थ्यांची संपूर्ण यादी मिळाल्यानंतर एलआयसी एनईएफटी द्वारे पॉलिसीहोल्डरच्या बँक खात्यात शिष्यवृत्तीची रक्कम हस्तांतरित करेल.

या संपूर्ण प्रोसेसमध्ये अनेक गुंतागुंत लक्षात घेता इच्छुक व्यक्तींना संभ्रम आणि प्रश्न असणे शक्य आहे.

त्यासाठी आपण एलआयसी च्या अधिकृत वेबसाइटवर उपलब्ध असलेल्या आम आदमी बिमा योजना हेल्पलाइन क्रमांकावर संपर्क साधू शकता. आपण आपल्या जवळच्या एलआयसी शाखेच्या संपर्क तपशीलांद्वारे आपले प्रश्न पाठवू शकता.