ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 વિશે સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા
જો તમે ભારતના ટેક્સ ચૂકવનારા નાગરિક છો, તો તમે કેટલીકવાર કાયદાની કઠોરતા અનુભવી હશે, કેટલીક મુક્તિ માટે પ્રાર્થના કરો છો. ભારત સરકાર ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 વડે તેને સરળ બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે. તે પૂરી પાડે છે કે પગારદાર કર્મચારીઓ ટેક્સ બોજ ઘટાડવા માટે ચોક્કસ આવકવેરામાં છૂટનો આનંદ લઈ શકે છે.
શું તમે વિચારી રહ્યા છો કે તમારા આવકવેરામાંથી તમને કેવા પ્રકારની છૂટ મળી શકે છે? આ લેખ તમને આ મુક્તિઓ અને તેનો ક્લેમ કરવા માટેના દસ્તાવેજો વિશે જાણવામાં મદદ કરશે.
ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 શું છે?
ઇન્કમ ટેક્સ અધિનિયમની કલમ 10 નો ઉદ્દેશ્ય પ્રોફેશનલને આવકવેરો ચૂકવતી વખતે મળી શકે તેવી તમામ મુક્તિઓ આગળ મૂકવાનો છે. જ્યારે આ વિભાગમાં ભાગ્યે જ "મુક્તિ" શબ્દનો સમાવેશ થાય છે, તે આવકના સ્ત્રોતો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જે કુલ આવકનો ભાગ નથી બનાવતા. તેથી, વ્યવસાયિકની ટેક્સ જવાબદારીની કુલ રકમનું વિશ્લેષણ કરતી વખતે આ કુલ આવક મુખ્યત્વે ગણવામાં આવે છે.
આમ, જો તમને આશ્ચર્ય થાય છે કે આવકવેરામાં કલમ 10 શું છે, તો આ વિભાગ ઇન્કમ ટેક્સ ચૂકવતી વખતે વિવિધ પ્રકારની ટેક્સ મુક્તિઓની ચર્ચા કરવા માટે ઘણા પેટા વિભાગોમાં વહેંચાયેલો છે.
ઇન્કમ ટેક્સ અધિનિયમની કલમ 10 હેઠળ શું છૂટ આપવામાં આવે છે?
કેન્દ્રીય બજેટ 2022 મુજબ ઇન્કમ ટેક્સ અધિનિયમની કલમ 10 હેઠળ વિવિધ પ્રકારની કરમુક્તિની મંજૂરી છે. કરમુક્તિનો ઉલ્લેખ કરતા તમામ પેટા વિભાગોની નીચેની ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
વિભાગ અને પેટા વિભાગો |
ટેક્સ મુક્તિના સ્વરૂપો |
કલમ 10 (1) | ભારતમાં કૃષિ માધ્યમ દ્વારા કમાણી |
કલમ 10 (2) | HUF (હિન્દુ અવિભાજિત કુટુંબ) માંથી કોપાર્સનર દ્વારા પ્રાપ્ત થયેલી આવક અથવા કોઈપણ રકમ, જેમાં કુટુંબની આવકનો સમાવેશ થાય છે |
કલમ 10 (3) | કેઝ્યુઅલ ફોર્મ દ્વારા ₹5000 સુધીની આવક અને હોર્સ-રેસિંગ જેવા પ્રસંગો માટે ₹2500 સુધીની આવક |
કલમ 10 (2A) | ભાગીદારી પેઢીના ભાગીદાર દ્વારા પ્રાપ્ત નફાનો હિસ્સો. આવો નફો ભાગીદારની કુલ આવકમાં સામેલ થતો નથી. |
કલમ 10 (4) (i) અને (ii) | ભારતના બિન-નિવાસી વ્યક્તિને રૂબરૂ ચૂકવવામાં આવેલ અથવા બેંક ખાતા દ્વારા ટ્રાન્સફર કરવામાં આવેલ કોઈપણ વ્યાજની રકમ |
કલમ 10 (4B) | ભારતના બિન-નિવાસી પરંતુ મૂળ ભારતીયને ચૂકવવામાં આવેલી કોઈપણ વ્યાજની રકમ |
કલમ 10 (5) | કર્મચારીને ભારતમાં મુસાફરી કરવા માટે કોઈપણ છૂટ આપવામાં આવે છે |
કલમ 10 (6) | બિન-ભારતીય નાગરિકની કોઈપણ આવક ભારતમાં બનેલી અથવા પ્રાપ્ત થઈ હોય |
કલમ 10 (6A), (6B), (6BB), (6C) | વિદેશી કંપનીની કમાણી પર સરકારી ટેક્સ વસૂલવામાં આવે છે |
કલમ 10 (7) | ભથ્થાં જે સરકારી કર્મચારીઓને વિદેશમાં તૈનાત હોવા પર મળે છે |
કલમ 10 (8) | ભારતમાં કામ કરતા વિદેશી કર્મચારીઓ દ્વારા સહકારી ટેકનિકલ સહાયતા કાર્યક્રમ હેઠળ કમાણી કરાયેલ આવક |
કલમ 10 (8A) અને (8B) | કન્સલ્ટન્ટ અથવા કન્સલ્ટન્ટના સ્ટાફની કમાણી |
કલમ 10 (9) | સહકારી ટેકનિકલ આસિસ્ટન્સ પ્રોગ્રામ હેઠળ વિદેશી કર્મચારીઓના પરિવારના સભ્યોની આવક |
કલમ 10 (10) | કેન્દ્ર સરકારના સુધારેલા પેન્શન નિયમો હેઠળ પ્રાપ્ત થયેલ કોઈપણ મૃત્યુ-કમ-નિવૃત્તિ ગ્રેજ્યુઇટી |
કલમ 10 (10A) અને (10AA) | નિવૃત્તિ દરમિયાન કમાણી કરેલ કોઈપણ કમ્યુટેડ રકમ અને નિવૃત્તિ દરમિયાન પાંદડાઓના રોકડ દ્વારા કરવામાં આવેલી રકમ |
કલમ 10 (10B) | કામદારોને નોકરીમાં સ્થાનાંતરણ માટે મળતું વળતર |
કલમ 10 (10BB) અને (10BC) | ભોપાલ ગેસ લીક ડિઝાસ્ટર એક્ટ 1985 અનુસાર અથવા કોઈપણ આપત્તિની સ્થિતિ માં મેળવેલ કોઈપણ રેમિટન્સ |
કલમ 10 (10CC) અને (10D) | કરવેરા, અનુમતિ અને જીવન વીમા પોલિસી દ્વારા પ્રાપ્ત થતી કોઈપણ રકમ |
કલમ 10 (11), (12) અને (13) | સ્ટેચ્યુટરી પ્રોવિડન્ટ ફંડ, અધિકૃત અથવા માન્ય ફંડ અથવા સુપરએન્યુએશન ફંડ દ્વારા પ્રાપ્ત કોઈપણ રકમ |
કલમ 10 (14) | ભથ્થાનો ઉપયોગ વ્યવસાયના ખર્ચને પહોંચી વળવા માટે થાય છે |
કલમ 10 (15) (i) અને (ii) | બોન્ડ્સ, સિક્યોરિટીઝ વગેરેમાંથી મેળવેલ રીડેમ્પશન, વ્યાજ, પ્રીમિયમ જે સૂચિત છે. |
કલમ 10 (15) (iv) | રાજ્ય સરકાર, કેન્દ્ર સરકાર અથવા જાહેર ક્ષેત્રના કર્મચારીઓની થાપણો પરનું વ્યાજ સરકાર દ્વારા નિવૃત્તિ માટે ચૂકવવામાં આવે છે. |
કલમ 10 (15) (vi) | ગોલ્ડ બોન્ડ ડિપોઝીટ પર મળેલ વ્યાજ, જે સૂચિત છે. |
કલમ 10 (15) (vii) | લોકલ ઓથોરિટી બોન્ડ્સ પર પ્રાપ્ત વ્યાજ, જે સૂચિત છે. |
ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 હેઠળ મુક્તિનો ક્લેમ કરવા માટે કોણ પાત્ર છે?
સામાન્ય રીતે, 60 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકો ₹ 2.50 લાખની મૂળભૂત ટેક્સ મુક્તિ મર્યાદા મેળવવા માટે પાત્ર છે. સિનિયર સિટિઝન માટે, મુક્તિ મર્યાદા ₹3 લાખ સુધીની છે. જો કે, ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 હેઠળની વિવિધ શરતો અને પેટા કલમો કોઈપણ ભારતીય પગારદાર વ્યાવસાયિકને લાગુ પડે છે.
ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 હેઠળ મુક્તિનો ક્લેમ કરવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજો
જો તમે કલમ 10 હેઠળ ઇન્કમ ટેક્સ મુક્તિ માટે પાત્ર છો, તો તમારે ઇન્કમ ટેક્સ રિટર્ન ફાઇલ કરીને સરકારને જાણ કરવી આવશ્યક છે. આ માટે, તમારે નીચેના દસ્તાવેજો હાથમાં રાખવાની જરૂર છે.
પાન કાર્ડ
આધાર કાર્ડ
બેંક સ્ટેટમેન્ટ/બેંક પાસબુક
ઇન્કમ ટેક્સ લૉગિન ઓળખપત્રો
આમ, જેમ તમે જોઈ શકો છો, ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10 મુખ્યત્વે ભારતીય પગારદાર નાગરિકો માટે વિવિધ પ્રકારની ઇન્કમ ટેક્સ મુક્તિ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. અધિનિયમના આ વિભાગમાં જુદા જુદા પેટાવિભાગો તમને કાયદેસર રીતે નિર્દિષ્ટ આવક અને ભથ્થાઓ હેઠળ ટેક્સ ચૂકવવાનું ટાળવા માટે સક્ષમ કરે છે. જો કે, તમારે તમારી વાર્ષિક આવકમાંથી આ મુક્તિઓ જાળવી રાખવા માટે ઇન્કમ ટેક્સ રિટર્ન ફાઇલ કરવાની જરૂર છે.
વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો
શું HRA સંપૂર્ણપણે મુક્તિ છે?
HRA (હાઉસ રેન્ટ એલાઉન્સ) તમારા પગારનો એક ભાગ હોવા છતાં પણ તે સંપૂર્ણપણે કરપાત્ર નથી. આ કારણ છે કે ઇન્કમ ટેક્સ કાયદાની કલમ 10(13A) HRA ના ભાગને મુક્તિ આપે છે.
શું તમારી જીવન વીમા પૉલિસીની પરિપક્વતાની પ્રક્રિયા કરપાત્ર છે?
ઇન્કમ ટેક્સ અધિનિયમની કલમ 10 (10D) મુજબ, જો તમે ચૂકવેલ પ્રીમિયમ કોઈપણ વર્ષ માટે વીમા રકમના 10% કરતા વધુ ન હોય તો તમે તમારી જીવન વીમા પૉલિસીની પાકતી મુદત પર ટેક્સ મુક્તિનો આનંદ માણો છો.