તમે ઇન્કમટેક્સ રિટર્ન ફાઇલ કરવાનું શરૂ કરો તે પહેલાં, તમારે સંબંધિત ITR ફોર્મ નક્કી કરવું આવશ્યક છે. જો કે, આ ફોર્મની વિગતો ડીકોડિંગ કરવેરા અને સમય લેતી હોઈ શકે છે. તેથી, આજે અમે આ લેખ દ્વારા ITR-2 ની વ્યાપક ઝાંખી આપીશું.

વધુ પડતી મુશ્કેલી વિના, ચાલો પ્રારંભ કરીએ!

ITR-2 એ ઇન્કમટેક્સ રિટર્ન ફોર્મ છે જે વ્યક્તિગત ટેક્સ પેયરો તેમજ હિન્દુ અવિભાજિત કુટુંબ (HUF) માટે લાગુ પડે છે જેઓ કોઈપણ વ્યવસાય અથવા વ્યવસાયમાં રોકાયેલા નથી. તેની એપ્લિકેબિલિટી ટેક્સ પેયર ની કેટેગરી અને તેની/તેણીની આવકના સોર્સ પર આધારિત છે. હવે તમે જાણો છો કે ઇન્કમટેક્સમાં ITR-2 શું છે, અહીં તેનું માળખું છે.

ITR-2 અર્થનું મૂલ્યાંકન કર્યા પછી, વ્યક્તિએ સમજવું જોઈએ કે ફોર્મમાં ઘણા ઘટકો છે, જે નીચે પ્રમાણે છે:

• ભાગ A: તેમાં વ્યક્તિગત માહિતી અને ફાઇલિંગ સ્થિતિની વિગતો સામેલ છે
• ભાગ B: આ ઘટકમાં બે ભાગો છે:
  • ભાગ B-TI: તેમાં કર વસૂલવાપાત્ર આવકના સંદર્ભમાં કુલ આવકની ગણતરીનો સમાવેશ થાય છે
  • ભાગ B-TTI: આ ભાગમાં કુલ આવક પર ટેક્સ લાયબિલિટીની ગણતરીનો સમાવેશ થાય છે

વધુમાં, આ ફોર્મમાં સંખ્યાબંધ શેડ્યૂલ નો સમાવેશ થાય છે, જે નીચે વર્ણવેલ છે:

• શેડ્યૂલ S: આ વિભાગમાં પગારમાંથી થતી આવકની વિગતો છે.
• શેડ્યૂલ CG: તેમાં 'કેપિટલ ગેઇન્સ' શીર્ષક હેઠળ આવકની ગણતરીનો સમાવેશ થાય છે.
• HP શેડ્યૂલ ટેક્સીસ: ટેક્સ પેયરે વિભાગ HP માં 'હાઉસ પ્રોપર્ટીમાંથી આવક'ની વિગતો પ્રદાન કરવી આવશ્યક છે.
• શેડ્યૂલ OS: તે 'અન્ય સોર્સીસમાંથી આવક' શીર્ષક હેઠળ વ્યક્તિની આવકની ગણતરી કરવા માટે કહે છે.
• શેડ્યૂલ BFLA: આ વિભાગ અગાઉના નાણાકીય વર્ષોથી આગળ લાવવામાં આવેલા અશોષિત નુકસાનને સેટ કર્યા પછી આવકનું નિવેદન ધરાવે છે.
• શેડ્યૂલ CYLA: ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં નુકસાન સેટ કર્યા પછી તેની આવકનું સ્ટેટમેન્ટ છે.
• શેડ્યૂલ 80G: આ વિભાગમાં દાનનું નિવેદન છે જે ઇન્કમટેક્સ એક્ટની કલમ 80G હેઠળ કપાતને પાત્ર છે.
• સીએફએલ શેડ્યૂલ કરો: તેમાં નુકસાનનું નિવેદન છે જે પછીના નાણાકીય વર્ષોમાં આગળ ધપાવવામાં આવશે.
• શેડ્યૂલ VI-A: તે શેડ્યૂલ VI-A મુજબ વ્યક્તિની કુલ આવકમાંથી કપાતનું નિવેદન છે.
• AMT શેડ્યૂલ: તેમાં આવકવેરા કાયદાની કલમ 115JC હેઠળ ચૂકવવાપાત્ર વૈકલ્પિક મીનીમમ ટેક્સની ગણતરીનો સમાવેશ થાય છે.
• શેડ્યૂલ 80GGA: આ વિભાગ ગ્રામીણ વિકાસ અથવા વૈજ્ઞાનિક સંશોધન માટે દાનનું નિવેદન રજૂ કરે છે.
• AMTC શેડ્યૂલ: તેમાં કલમ 115JD હેઠળ વ્યક્તિની ટેક્સ ક્રેડિટની ગણતરીનો સમાવેશ થાય છે.
• શેડ્યૂલ SI: આ વિભાગમાં આવકનું સ્ટેટમેન્ટ છે જે ખાસ દરે કર વસૂલવાપાત્ર છે.
• શેડ્યૂલ EI: તેમાં મુક્તિની આવકની વિગતો છે, એટલે કે આવક કે જે વ્યક્તિની કુલ આવકમાં સમાવિષ્ટ નથી.
• શેડ્યૂલ SPI: તે કરદાતાના જીવનસાથી/સગીર બાળક/પુત્રની પત્ની અથવા એવી કોઈ વ્યક્તિ અથવા વ્યક્તિઓના સંગઠનની આવકનું સ્ટેટમેન્ટ છે, જેને HP, CG અને OS અનુસાર આ વ્યક્તિની આવકમાં સામેલ કરવાની છે.
• શેડ્યૂલ TR: કરદાતાએ શેડ્યૂલ TRમાં ભારતની બહાર ચૂકવેલા ટેક્સની વિગતો આપવી આવશ્યક છે.
• પીટીઆઈ શેડ્યૂલ કરો: તેમાં કલમ 115UA, 115UB મુજબ બિઝનેસ ટ્રસ્ટ્સ અથવા રોકાણ ભંડોળની આવકની વિગતો શામેલ છે.
• શેડ્યૂલ FSI: આ ભારતની બહાર ઉદ્ભવતી અથવા ઉપાર્જિત આવકનું નિવેદન રજૂ કરે છે.
• શેડ્યૂલ AL: તે વર્ષના અંતે વ્યક્તિની સંપત્તિ અને જવાબદારીઓ દર્શાવે છે. જો કરદાતાની કુલ આવક ₹50,00,000 થી વધુ હોય તો જ તે લાગુ થાય છે.
• શેડ્યૂલ FA: આ વિભાગમાં ભારતની બહારના સોર્સીસ તેમજ કોઈપણ વિદેશી અસ્કયામતોની આવકની વિગતો છે.
• અનુસૂચિ 5A: તે જીવનસાથીઓ વચ્ચે વ્યક્તિની આવકના વિભાજનનું નિવેદન રજૂ કરે છે.
• શેડ્યૂલ DI: આમાં કર-બચત રોકાણો, થાપણો અથવા કપાત અથવા મુક્તિ માટે હકદાર ચૂકવણીઓની વિગતો શામેલ છે.

હવે જ્યારે તમે ITR-2 ની નાજુકતાથી પરિચિત છો, ચાલો જાણીએ કે તે તમારા માટે લાગુ પડે છે કે કેમ.

ઉપરોક્ત જણાવ્યા મુજબ, વ્યક્તિઓ અને હિન્દુ અવિભાજિત પરિવારો (HUFs) કે જેઓ 'વ્યવસાય અથવા વ્યવસાયથી નફો અને લાભ' શીર્ષક હેઠળ સોર્સીસમાંથી આવક મેળવતા નથી તેઓ ITR-2 ફાઇલ કરી શકે છે. તેથી, જો તમે નીચેના સોર્સીસમાંથી આવક મેળવો છો તો તમે ITR-2 ફોર્મ સાથે આવકવેરા રિટર્ન ફાઇલ કરવા માટે પાત્ર છો:

• સેલેરી કે પેન્શન
• ઘરની મિલકત (એક કરતાં વધુ રહેણાંક મિલકત સહિત)
• મિલકત અથવા રોકાણોના વેચાણ પર કેપિટલ ગેઇન અથવા લોસ (શોર્ટ અને લોન્ગ ટર્મના રોકાણનો સમાવેશ થાય છે)
• અન્ય સોર્સીસમાંથી આવક, જેમ કે લોટરીમાંથી પુરસ્કારો જીતવા, હોર્સ રેસિંગ વગેરે.
• ₹5,000 થી વધુની કૃષિ આવક
• ભારત બહાર ઉપાર્જિત આવક (વિદેશી આવક)
• વિદેશી સંપત્તિમાંથી આવક

વધુમાં, ટેક્સ પેયર જે કોઈપણ કંપનીના ડિરેક્ટર હોય અથવા કંપનીના અનલિસ્ટેડ ઈક્વિટી શેર્સમાં ઇન્વેસ્ટમેન્ટ કર્યું હોય તેણે ITR-2 સાથે રિટર્ન ફાઈલ કરવું જરૂરી છે.

તો, આ ITR-2 પાત્રતા હેઠળ કોણ આવતું નથી? ટેક્સપેયરો ની નીચેની કેટેગરી ITR-2 ફાઇલ કરી શકતી નથી:

• એક વ્યક્તિગત અથવા હિન્દુ અવિભાજિત કુટુંબ (HUF) જે વ્યવસાય અથવા વ્યવસાયમાંથી આવક મેળવે છે.
• જે ટેક્સ પેયરો ITR-1 ફોર્મ સાથે રિટર્ન ફાઇલ કરવા માટે પાત્ર છે.

[સ્ત્રોત]

તમે ઑફલાઇન ઇનકમ ટેક્સ રિટર્ન ફાઇલ કરી શકો છો અથવા ઓનલાઇન માર્ગ અપનાવી શકો છો. જો કે, ફક્ત તે જ ટેક્સ પેયરો કે જેઓ 80 વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરના છે તેઓ ITR-2 ના ઑફલાઇન ફાઇલિંગ માટે પસંદગી કરી શકે છે.

તેથી, આ વ્યક્તિઓ ફિઝીકલ ITR-2 ફોર્મ દ્વારા અને કમાયેલી આવક પરની વિગતોનું બાર-કોડેડ રિટર્ન સરળતાથી ભરી શકે છે. વધુમાં, જ્યારે કોઈ એસેસી આ પેપર ફોર્મ સબમિટ કરે છે, ત્યારે તેને/તેણીને ઇન્કમટેક્સ વિભાગ તરફથી એક એક્નોલેજમેન્ટ પ્રાપ્ત થાય છે.

આ પગલાંને અનુસરીને કોઈ વ્યક્તિ ITR-2 ઓનલાઈન ફાઇલ કરવાનું પસંદ કરી શકે છે:

• સ્ટેપ 1: આવકવેરા ઇ-ફાઇલિંગની ઓફીસીઅલ વેબસાઇટની મુલાકાત લો.
• સ્ટેપ 2: તમારું યુઝર આઈડી (PAN), પાસવર્ડ અને કેપ્ચા કોડ આપીને આ પોર્ટલમાં લોગ ઇન કરો.
• સ્ટેપ 3: મેનુ પર 'ઈ-ફાઈલ'નો વિકલ્પ પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 4: 'ઈન્કમ ટેક્સ રિટર્ન' વિકલ્પ પર ક્લિક કરો.
• સ્ટેપ 5: તમારી PAN વિગતો આવકવેરા રિટર્ન પેજ પર ઓટો-પૉપ્યુલેટ થઈ જશે. હવે, આગળ વધો અને 'મૂલ્યાંકન વર્ષ' અને પછી 'ITR ફોર્મ નંબર' પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 6: 'ફાઈલિંગ પ્રકાર' પસંદ કરો અને 'ઓરિજિનલ/રિવાઇઝ્ડ રિટર્ન' વિકલ્પ પર ક્લિક કરો.
• સ્ટેપ 7: હવે 'કન્ટીન્યુ' પર ક્લિક કરો.
• સ્ટેપ 8: અહીં, તમારે સૂચનાઓને કાળજીપૂર્વક વાંચવી આવશ્યક છે. પછી, તમામ લાગુ અને ફરજિયાત ફીલ્ડમાં વિગતો દાખલ કરીને ITR-2 ફોર્મ ભરવા માટે આગળ વધો.
• સ્ટેપ 9: સેશન ટાઇમ સમાપ્ત થવાને કારણે ડેટાનો લોસ ટાળવા માટે સમયાંતરે 'સેવ ડ્રાફ્ટ' બટન પસંદ કરવાનું યાદ રાખો.
• સ્ટેપ 10: ટૅબ્સ 'પેઇડ ટેક્સ' અને 'વેરિફિકેશન'માં યોગ્ય ચકાસણી વિકલ્પ પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 11: તમારા આવકવેરા રિટર્નને ચકાસવા માટે નીચેનામાંથી કોઈપણ એક વિકલ્પ પસંદ કરો:

ITR ફાઇલ કર્યાની તારીખથી 30 દિવસની અંદર ઇ-વેરિફિકેશન.

ITR ફાઇલ કર્યાની તારીખથી 30 દિવસની અંદર પોસ્ટ દ્વારા સહી કરેલ ITR-V દ્વારા ચકાસણી

[સ્ત્રોત]

• સ્ટેપ 12: 'પ્રિવ્યુ અને સબમિટ' પર ક્લિક કરો. અહીં, તમારે તમારા ITRમાંના તમામ ડેટાની ચોકસાઈની ચકાસણી કરવી પડશે.
• સ્ટેપ 13: 'સબમિટ' પર ક્લિક કરો.

તે તારણ આપે છે કે ITR-2 ઓનલાઈન કેવી રીતે સબમિટ કરવું.

પરંતુ રાહ જુઓ, શું તમે જાણો છો કે તમે એક્સેલ યુટિલિટી સાથે ઓનલાઈન રિટર્ન પણ ફાઈલ કરી શકો છો? આ પ્રક્રિયા દ્વારા તમે ITR-2 ઓનલાઈન કેવી રીતે ફાઇલ કરી શકો છો તે અહીં છે.

હા, તમે એક્સેલ યુટિલિટીનો ઉપયોગ કરીને તમારું ITR ઑફલાઇન તૈયાર કરી શકો છો અને તેને ઑનલાઇન સબમિટ કરી શકો છો. આવું કરવા માટે, ફક્ત આ પગલાં અનુસરો:

• સ્ટેપ 1: આવકવેરા ઈ-ફાઈલિંગ પોર્ટલની મુલાકાત લો.
• સ્ટેપ 2: ટોચની બાર પર 'ડાઉનલોડ્સ' પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 3: ડ્રોપ-ડાઉન મેનૂમાંથી, મૂલ્યાંકન વર્ષ પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 4: Microsoft Excel ફાઇલ ડાઉનલોડ કરવા માટે આગળ વધો. અહીં, એક ઝિપ ફાઇલ ડાઉનલોડ થાય છે.
• સ્ટેપ 5: આ ફાઇલને તમારા કમ્પ્યુટરમાં એક્સટ્રેક્ટ કરો અને તેને ઓપન કરો. 'સામગ્રી એનેબલ કરો' પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 6: 'મેક્રો એનેબલ કરો' પર ક્લિક કરો.
• સ્ટેપ 7: એકવાર એક્સેલ ફાઇલ ખુલે, તમારે નીચેના મુદ્દાઓ યાદ રાખવા જોઈએ:
  • લાલ ફિલ્ડ ભરવાનું ફરજિયાત છે.
  • લીલા ફિલ્ડ ડેટા એન્ટ્રી માટે છે.
  • ડેટાને 'કટ' કે 'પેસ્ટ' કરશો નહીં. તેથી, કોઈપણ સમયે 'Ctrl + X' અને 'Ctrl + V' નો ઉપયોગ કરશો નહીં.
• સ્ટેપ 8: દરેક ટેબ હેઠળ ડેટા દાખલ કરો અને 'વેલીડેટ' પસંદ કરો.
• સ્ટેપ 9: આ ITR ફોર્મના તમામ ટેબને વેલીડેટ કરો અને પછી ટેક્સની ગણતરી કરો.
• સ્ટેપ 10: તેને XML ફાઇલ તરીકે જનરેટ કરો અને સાચવો.
• સ્ટેપ 11: હવે, ઇન્કમટેક્સ ઈ-ફાઈલિંગ વેબસાઇટ પર જાઓ અને પોર્ટલમાં લોગિન કરો.
• સ્ટેપ 12: અહીં, અગાઉ ચર્ચા કર્યા મુજબના સેમ સ્ટેપને ફોલો કરવાનું ચાલુ રાખો.
• સ્ટેપ 13: 'ઓરિજિનલ/રિવાઇઝ્ડ રિટર્ન' વિકલ્પ પસંદ કર્યા પછી, 'સબમિશન મોડ' પર ક્લિક કરો.
• પગલું 14: હવે, 'અપલોડ XML' વિકલ્પનો ઉપયોગ કરો અને એક્સેલ ફાઇલ સબમિટ કરો. તે પછી, અગાઉની સૂચના મુજબ ITR-2 ફાઇલ કરવા આગળ વધો.

AY 22-23 ના સંદર્ભમાં ITR-2 માં મુખ્ય ફેરફારો નીચે સૂચિબદ્ધ છે:

• કરદાતાએ કેપિટલ ગેઇન્સ શેડ્યૂલ હેઠળ વધારાના ડિસ્ક્લોઝર પ્રદાન કરવાની જરૂર છે. આ જાહેરાતો નીચેનાને લગતી છે:
  • મકાન/જમીનના એક્વિઝીશન અને ટ્રાન્સફરની તારીખો
  • સુધારણાની કિંમત, સુધારણાનું વર્ષ અને સુધારણાની અનુક્રમિત કિંમતની વિગતો
  • ખર્ચ અને સંપાદનની અનુક્રમિત કિંમત સંબંધિત અલગ જાહેરાતો
  • જો મિલકત વિદેશમાં સ્થિત છે, તો દેશ કોડ અને પિન કોડ
• ટેક્સ પેયરોએ પ્રોવિડન્ટ ફંડ પર ઉપાર્જિત વ્યાજના રીપોર્ટ પ્રદાન કરવાની જરૂર છે જેના પર તે એક્ઝેમ્પશન મેળવી શકશે નહીં.
• ESOP પર વિલંબિત કરની જાણ કરવા માટે નવા શેડ્યૂલની જોગવાઈ છે. વ્યક્તિએ નીચેની વિગતો જાહેર કરવી પડશે:
  • ITR ફાઈલ કરવામાં આવેલ કર મુલતવી
  • ચોક્કસ સિક્યોરિટીઝના વેચાણની તારીખ અને આવા વેચાણ પર ચૂકવવાપાત્ર ટેક્સની રકમ
  • વર્તમાન એસેસમેન્ટ યરમાં ચૂકવવાપાત્ર કરની રકમ
  • જે તારીખથી એસેસી ચાલુ સંસ્થાનો ભાગ ન હતો
  • કરની રકમનું સંતુલન જે આગામી એસેસમેન્ટ યર સુધી લઈ જવામાં આવશે
• કલમ 89A મુજબ, ટેક્સ પેયર નિવૃત્તિ લાભ ખાતામાંથી આવકના કરમાંથી રાહત મેળવશે જે તેની પાસે સૂચિત દેશમાં છે. નવા ITR ફોર્મમાં, પગાર અથવા શેડ્યૂલ Sમાંથી આવકની વિગતો માટે નીચેના જાહેરાતોની જરૂર છે:
  • નિવૃત્તિ લાભોના ખાતામાંથી આવક જે કલમ 89A હેઠળ ઉલ્લેખિત સૂચિત દેશમાં જાળવવામાં આવે છે
  • નિવૃત્તિ લાભ ખાતામાંથી આવક કે જે 89A હેઠળ સૂચિત કરાયેલ સિવાયના અન્ય દેશમાં અસ્તિત્વમાં છે
• પેન્શનરોએ તેમની રોજગારની પ્રકૃતિનું વધુ વર્ગીકરણ પ્રદાન કરવાની જરૂર છે. પેન્શનરો માટે નીચેના વિકલ્પોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે:
  • પેન્શનરો - CG
  • પેન્શનરો - PSU
  • પેન્શનરો - SC
  • પેન્શનરો - અન્ય
• શેડ્યૂલ FA ને કેલેન્ડર યર દરમિયાન કોઈ વ્યક્તિ પાસે રાખેલી વિદેશી સંપત્તિની જાહેરાતની જરૂર છે:
  • નિવાસી ટેક્સપેયરે તેની વિદેશી સંપત્તિ અને શેડ્યૂલ FA હેઠળ કમાયેલી તમામ વિદેશી આવક નવા ITR ફોર્મમાં જાહેર કરવાની જરૂર છે.
  • જો ટેક્સપેયર વિદેશી સંપત્તિના લાભકારી માલિક હોય અથવા વિદેશી એન્ટિટીમાં કોઈ નાણાકીય રસ ધરાવતા હોય, તો પણ તેણે ITR ફોર્મમાં પર્યાપ્ત રિપોર્ટ પ્રદાન કરવાની જરૂર છે.
  • વધુમાં, ટેક્સપેયરે માહિતી જાહેર કરવાની જરૂર છે જો તેની પાસે વિદેશી અસ્કયામતો જેમ કે વિદેશી ઈક્વિટી અને ભારતની બહાર બનાવવામાં આવેલા ટ્રસ્ટમાં દેવું વ્યાજ હોય. વધુમાં, જો લાગુ હોય તો, ફોરેન ડિપોઝિટ એકાઉન્ટ વિશેની માહિતી જરૂરી છે.

ITR-2 એ AY 2020-21 માટે સંખ્યાબંધ નોંધપાત્ર ફેરફારો કર્યા, જેમાંથી સૌથી નોંધપાત્ર નીચે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે:

• RNORs અને NRIs એ ફરજિયાતપણે ITR-2 ફાઇલ કરવું પડશે, ભલે તેમની કુલ આવક ₹50,00,000 થી વધુ ન હોય. આમ, તમારે NRI માટે ITR-2 કેવી રીતે ફાઇલ કરવું તે જાણવાની જરૂર પડી શકે છે.
• વ્યક્તિગત કરદાતાઓ કે જેઓ એક કરતા વધુ રહેણાંક/હાઉસ પ્રોપર્ટીના બાકી છે તેમને હવે ITR-2 ફોર્મ ફાઈલ કરવું પડશે.
• જો કોઈ વ્યક્તિ કંપનીમાં ડિરેક્ટરનો હોદ્દો ધરાવે છે અથવા અનલિસ્ટેડ ઈક્વિટી રોકાણ ધરાવે છે, તો તેણે 'ટાઈપ ઓફ કંપની' જાહેર કરવી જોઈએ.
• ITR-2 ફાઈલ કરવા માટે જવાબદાર એવા ટેક્સપેયરે નીચેની માહિતી ફરજિયાતપણે જાહેર કરવી જોઈએ:
  • વિદેશ પ્રવાસ ખર્ચ ₹2,00,000 થી વધુ.
  • ચાલુ ખાતામાં ₹1 કરોડથી વધુની કેશ ડીપોઝીટ્સ.
  • ઈલેક્ટ્રીસીટી ખર્ચ ₹2,00,000 થી વધુ.
• ITR-2 ₹50,00,000 થી વધુની કુલ આવક ધરાવતા નિવાસી વ્યક્તિઓને લાગુ થવાનું ચાલુ રાખે છે.
• ટેક્સ ડીડક્શન માટે શેડ્યૂલ VI-A માં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં હવે કલમ 80EEA અને 80EEB હેઠળ ડીડક્શનનો સમાવેશ થાય છે.

તે ITR-2 પરની અમારી માર્ગદર્શિકાને સમાપ્ત કરે છે. હવે તમે આ માહિતીનો ઉપયોગ તમારા આવકવેરા રિટર્ન ભરવાની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવવા માટે કરી શકો છો.

[સ્ત્રોત 1]

[સ્ત્રોત 2]

[સ્ત્રોત 3]