भारतीय टॅक्स अॅक्टनुसार, मालमत्ता विक्रीतून एखाद्या व्यक्तीला मिळणारा कोणताही गेन्स सामान्यत: टॅक्सेबल असतो. मात्र, इन्कम टॅक्स अॅक्टचे सेक्शन 54 नुसार निवासी मालमत्ता विकून गेन्स नवीन मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी इन्वेस्ट करून टॅक्स सूट मिळू शकते. हे एचयूएफ (हिंदू युनिफाइड फॅमिलीज) आणि इतर पात्र व्यक्तींना लागू होते.

तुम्ही तुमच्या कॅपिटल गेन्समधून नवीन घर खरेदी करण्याचा विचार करत आहात का? मग, या लेखात आपण या विभागाद्वारे घेऊ शकता अशा टॅक्स सूटबद्दल सर्व जाणून घ्या!

मालमत्तेसारखी कॅपिटल मालमत्ता विकण्याची किंवा ट्रान्सफर करण्याची प्रोसेस टॅक्सेबल कॅपिटल गेन्ससह येते. मात्र, इन्कम टॅक्स अॅक्टचे सेक्शन 54 अन्वये सरकार नागरिकांसाठी गोष्टी सोपे करते. यानुसार, निवासी हाऊसची मालमत्ता विकणारी व्यक्ती किंवा एचयूएफ ने नवीन निवासी मालमत्ता खरेदी किंवा बांधकामात इन्वेस्टमेंट केली असेल तर कॅपिटल गेन्सतून सूट मिळू शकते. त्यामुळे सेक्शन 54 अन्वये डीडक्शन म्हणजे काय हे जाणून घ्यायचे असेल, तर टॅक्सपेअर्स एक निवासी मालमत्ता विकून मिळणाऱ्या कॅपिटल गेन्सचा वापर नवीन मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी किंवा बांधण्यासाठी करतात तेव्हा ते प्रामुख्याने लागू होते.

आपण पाहू शकता की, निवासी मालमत्ता विकून किंवा ट्रान्सफर करून मिळणाऱ्या कॅपिटल गेन्सला इन्कम टॅक्स अॅक्टच्या सेक्शन 54 नुसार काही स्थितिनुसार करातून सूट दिली जाऊ शकते. तथापि, या संदर्भात दीर्घकालीन आणि अल्पकालीन कॅपिटल गेन्सतील फरक समजून घेणे इसेंशियल आहे.

या टॅक्सपेअर्सनी तीन वर्षांच्या आत मालमत्ता विकून किंवा ट्रान्सफर करून केलेला नफा अल्पमुदतीचा कॅपिटल गेन्स मानला जातो. शेअर्ससाठी, असा गेन्स सुमारे एक वर्षाच्या मालकीसाठी लागू होतो.

दुसरीकडे, दीर्घकालीन कॅपिटल गेन्स म्हणजे सुमारे तीन वर्षे अॅसेट विकून किंवा ट्रान्सफर केल्याने होणारा नफा. शेअर्स किंवा म्युच्युअल फंडांचा कालावधी एक वर्षापेक्षा जास्त असावा. अल्पमुदतीच्या कॅपिटल गेन्सवर 15% च्या आसपास टॅक्स आकारला जातो, जो दीर्घकालीन कॅपिटल गेन्सच्या बाबतीत 20% पर्यंत वाढतो. लिस्टेड सिक्युरिटीज, इक्विटी ओरिएंटेड फंडांची युनिट्स आणि झिरो कूपन बॉण्ड्स सारख्या अॅसेट्स दीर्घकालीन कॅपिटल अॅसेट्स मानल्या जातात.

[स्रोत]

इन्कम टॅक्सच्या सेक्शन 10 अन्वये सूटचा एक उपभाग असलेल्या सेक्शन 54 बद्दल सर्व काही जाणून घेताना कॅपिटल गेन्समध्ये कोणत्या प्रकारच्या सूट मिळू शकतात हे ओळखणे आवश्यक आहे. खालील अटींमध्ये कॅपिटल गेन्सची इन्वेस्टमेंट करणाऱ्यांना अशा सूट उपलब्ध होतील.

• जेव्हा कॅपिटल गेन्सचा वापर ट्रान्सफरपूर्वी 1 वर्षाच्या आत आणि आधीची मालमत्ता ट्रान्सफर केल्यानंतर 2 वर्षांच्या आत दुसरी निवासी मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी केला जातो.
• जेव्हा व्यक्ती आधीची मालमत्ता विकण्याच्या तारखेपासून तीन वर्षांच्या आत नवीन निवासी हाऊसची मालमत्ता बांधतात.

इन्कम टॅक्स अॅक्टचे सेक्शन 54 अन्वये डीडक्शन मिळाल्यानंतर मिळणारी सूट रक्कम मालमत्ता विकून मिळणाऱ्या दीर्घकालीन कॅपिटल गेन्सवर किंवा नवीन खरेदी साठी इन्वेस्ट केलेल्या रकमेवर जी कमी असेल ती लागू होईल. दुसऱ्या प्रकरणात शिल्लक राहिलेली रक्कम (असल्यास) या अॅक्टनुसार टॅक्सेबल असेल.

इन्कम टॅक्स अॅक्टचे सेक्शन 54 मधील तरतुदींनुसार, कोणतीही व्यक्ती (टॅक्सपेअर) आपली निवासी मालमत्ता विकून कॅपिटल गेन्सचा वापर नवीन मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी टॅक्स सूटला पात्र आहे. तथापि, टॅक्सपेअरने टॅक्स सूटसाठी खालील पात्रता निकषांसाठी पात्र असणे आवश्यक आहे.

• अर्जदारांमध्ये केवळ व्यक्ती किंवा एचयूएफ चा समावेश आहे आणि इतर कोणतीही संस्था या सूटसाठी पात्र ठरणार नाही.
• शिवाय ही मालमत्ता निवासी असावी.
• विक्रीत असलेली हाऊस मालमत्ता ही दीर्घकालीन कॅपिटल अॅसेट असावी.
• ट्रान्सफरच्या एक वर्ष आधी किंवा विक्रीनंतर दोन वर्षांनी किंवा ट्रान्सफरच्या तारखेपासून 3 वर्षांच्या आत नवीन निवासी मालमत्ता खरेदी करावी किंवा बांधकाम करावे
• घराची मालमत्ता भारतात विकली आणि खरेदी केली पाहिजे.

[स्रोत]

हे सेक्शन आणि त्यातील सूटचे नियम सोपे वाटत असले तरी अनेक नियम त्याच्याशी जोडलेले आहेत. उदाहरणार्थ, समजा आपण सेक्शन 54द्वारे इन्कम अॅक्टच्या सेक्शन 10 अंतर्गत सूट मिळवू इच्छित आहात. अशा परिस्थितीत, सूट फायद्याचा क्लेम केल्यानंतर आपली मालमत्ता ट्रान्सफर करताना आपल्याला खालील मॅनडेटरी अटींची पूर्तता करणे आवश्यक आहे.

• आपली जुनी रहिवासी मालमत्ता विकल्यानंतर लगेचच नवीन निवासी मालमत्ता खरेदी करावी किंवा नवीन घराची मालमत्ता बांधावी.
• तसेच, जुनी मालमत्ता विकण्याच्या एक वर्ष आधी, विक्रीनंतर दोन वर्षांनी किंवा विक्रीनंतर तीन वर्षांच्या आत बांधलेली नवीन निवासी मालमत्ता खरेदी केली पाहिजे.
• आपण केवळ एका घराच्या मालमत्तेवर या सूट फायद्याचा क्लेम करू शकता.
• समजा आपण इन्कम रिटर्न फाइलिंग करण्याच्या मुदतीपूर्वी नवीन मालमत्ता बांधण्यात किंवा खरेदी करण्यात अपयशी ठरलो. अशा परिस्थितीत या सूटचा फायदा घेण्यासाठी तुम्हाला कोणत्याही सार्वजनिक क्षेत्रातील बँकेत कॅपिटल गेन अकाउंट स्कीमअंतर्गत रक्कम जमा करावी लागेल.

[स्रोत]

सेक्शन 10 अन्वये सेक्शन 54च्या माध्यमातून इन्कम टॅक्स सूटच्या या फायद्यांचा वापर करण्याचा एक महत्त्वाचा पैलू कॅपिटल गेन्स अकाऊंट स्कीमशी निगडित आहे. नवीन मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी आणि त्याद्वारे त्याचा फायदा घेण्यासाठी या सेक्शनने काही मॅनडेटरी तारखा निश्चित केल्या आहेत.

तथापि, समजा आपण निर्धारित तारखेपूर्वी मालमत्ता खरेदी किंवा बांधकाम करण्यात अपयशी आहात आणि तरीही सूट घेऊ इच्छित आहात. अशा वेळी तुम्ही जुन्या घराच्या मालमत्तेतून मिळणारे कॅपिटल गेन्सचे उत्पन्न कॅपिटल गेन्स डिपॉझिट स्कीममध्ये इन्वेस्ट करू शकता. असे खाते तुम्ही कोणत्याही अधिकृत/मान्यताप्राप्त बँकेच्या शाखेतून उघडू शकता.

सीजीएएस उघडण्यासाठी तुम्हाला इन्कम टॅक्स रिटर्न भरण्याच्या तारखेपूर्वी डिपॉझिट करावं लागतं. शिवाय, या सेक्शननुसार घर खरेदी करण्यासाठी किंवा बांधण्यासाठी जमा केलेल्या रकमेचा वापर करणे आवश्यक आहे. 2 किंवा 3 वर्षांच्या आत नवीन घर बांधण्यासाठी आपण ही रक्कम आपल्या सीजीएएस मध्ये ट्रान्सफर करू शकता. मात्र, या कालावधीत तसे न केल्यास तुमचा कॅपिटल गेन्स टॅक्सेबल होईल.

आता तुम्हाला माहित आहे की, इन्कम टॅक्स अॅक्टचे सेक्शन 54 तुम्हाला हाऊस मालमत्ता विकल्यानंतर आपल्या कॅपिटल गेन्सवर टॅक्स लावण्यापासून वाचण्यास मदत करू शकते. तथापि, हे प्राप्त करण्यासाठी, आपण या अॅक्टनुसार विहित कालावधीत नवीन हाऊस मालमत्ता खरेदी किंवा बांधकाम करण्यास सक्षम असणे आवश्यक आहे. एकदा आपण हे करू शकता, आपण आपल्या कॅपिटल गेन्सवर टॅक्स भरणे यशस्वीरित्या टाळू शकता.

[स्रोत]