इन्कम टॅक्स रिफंड म्हणजे टॅक्सपेअरला दिलेला / परत केलेला फंड जेव्हा भरलेला टॅक्स वास्तविक लायबिलिटीपेक्षा (इंटरेस्टसह) जास्त असतो. भरलेली रक्कम टीडीएस (स्रोतावर टॅक्स डीडक्शन), अॅडव्हान्स टॅक्स, सेल्फ असेसमेंट टॅक्स, फॉरेन टॅक्स इत्यादी स्वरूपात असू शकते.

इन्कम टॅक्स आणि डायरेक्ट टॅक्स अॅक्टनुसार, जेव्हा एखादी व्यक्ती प्रत्यक्ष आकारण्यायोग्य रकमेपेक्षा जास्त टॅक्स भरते तेव्हा रिफंड मिळतो.

आयटीआर फाइल करताना सर्व डीडक्शन आणि सूटचा विचार करून टॅक्सचे कॅलक्युलेशन केले जाते. खालील फॉर्म्युला आपल्याला कॅलक्युलेशन प्रोसेसचे योग्य आकलन मिळविण्यात मदत करेल.

इन्कम टॅक्स रिफंड = वर्षभरातील एकूण भरलेल्या टॅक्सची रक्कम (अॅडव्हान्स टॅक्स + टीसीएस + टीडीएस + सेल्फ असेसमेंट टॅक्स) – वर्षभराचा देय टॅक्स

इन्कम टॅक्स रिफंड म्हणजे काय हे आता आपल्याला माहित आहे, आपण इन्कम टॅक्स रिफंड कसा मिळवायचा, पात्रता, देय तारीख आणि त्याशी संबंधित सर्व गोष्टींबद्दल पुढील भागात जाऊया.

केवळ आयटीआर रिफंड कसा मिळवायचा हे जाणून घेणे पुरेसे नाही. आपल्याला इन्कम टॅक्स रिफंडसाठी पात्र बनविणाऱ्या उदाहरणांची यादी खाली दिली आहे.

• अॅडव्हान्स टॅक्स (सेल्फ मूल्यांकनाच्या आधारे) नियमित मूल्यांकनानुसार टॅक्स लायबिलिटीपेक्षा जास्त असल्यास.
• लाभांश, सिक्युरिटीज किंवा डिबेंचरवरील इंटरेस्टतून मिळणारा तुमचा टीडीएस नियमित टॅक्सनुसार देय टॅक्सपेक्षा जास्त असेल. टीडीएस रिफंड कसा मिळवायचा हे ही तुम्हाला माहित असायला हवं.
• मूल्यांकन प्रोसेस दरम्यान झालेल्या त्रुटीमुळे नियमित मूल्यांकनावरील आकारला जाणारा टॅक्स कमी झाला आणि शेवटी त्याचे निराकरण झाले.
• आपल्याकडे परदेशी अॅसेट्स (परदेशी बँक खाती, वित्तीय मालमत्ता, स्वाक्षरी ऑथोरिटी, वित्तीय मालमत्ता इ.) असल्यास, ज्याची माहिती आयटीआर मध्ये असणे आवश्यक आहे.
• जर आपल्याकडे अशी इन्वेस्टमेंट असेल जी टॅक्स फायदा आणि डीडक्शन निर्माण करते आणि जी अद्याप अधिसूचित केलेली नाही.

इन्कम टॅक्स रिफंडच्या पात्रतेमध्ये आणखी एक लागू प्रकरण समाविष्ट आहे जेव्हा आपण भरलेल्या टॅक्सचे आणि आपल्याला दिलेल्या डीडक्शनचे मूल्यांकन केल्यानंतर देय टॅक्स निगेटीव्ह असल्याचे आपल्याला आढळते.

जर आपण आपल्या वास्तविक टॅक्स लायबिलिटीपेक्षा जास्त टॅक्स भरला असेल तर आपण त्या विशिष्ट आर्थिक वर्षात त्यावर क्लेम करू शकता. 2021-22 हे आर्थिक वर्ष 2020-21 मध्ये मिळालेल्या इन्कमचे मूल्यांकन वर्ष आहे. एवाय आर्थिक वर्षानंतर येतो.

जर तुम्ही योग्य प्रोसेसचा अवलंब करून इन्कम टॅक्स रिफंडसाठी फाइल केला असेल तर इन्कम टॅक्स विभाग तुमच्या पात्रतेनुसार आपोआप रिफंड प्रोसेस सुरू करेल. तथापि, जर आपण प्रथमच अर्जदार असाल तर खालील प्रोसेस मोठी मदत करेल. ऑनलाइन टीडीएस रिफंड कसा मिळवायचा, या प्रश्नाचे उत्तर हीच प्रोसेस आहे. 

• आयटी विभागाच्या अधिकृत संकेतस्थळावर लॉग इन करा.
• पॅन कार्डद्वारे रजिस्ट्रेशन करा, ज्याचा वापर आपण नंतर आपला वापरकर्ता आयडी म्हणून करू शकता.
• 'डाउनलोड' टॅबवर जा आणि तेथून आयटीआर फॉर्मसह असेसमेंट वर्ष निवडा.
• डाउनलोड केलेले एक्सेल शीट उघडा आणि फॉर्म 16 मध्ये मागणी केलेली सर्व आवश्यक माहिती प्रदान करा.
•  जर आपण आपल्या टॅक्स लायबिलिटी पेक्षा जास्त टॅक्स भरला असेल तर अतिरिक्त रक्कम आपोआप मोजली जाईल आणि आयटीआर फॉर्मच्या 'रिफंड' कॉलमखाली दर्शविली जाईल.
• सर्व तपशीलांची पडताळणी करा आणि ते कन्फर्म करा. ज्यानंतर, एक एक्सएमएल फाइल तयार होईल आणि आपल्या डिव्हाइसवर सेव्ह होईल. इन्कम टॅक्स रिफंडसाठी किती वेळ लागतो हे आपण हा फॉर्म योग्य प्रकारे भरला आहे की नाही यावर अवलंबून असेल.
• 'सबमिट रिफंड' निवडा आणि एक्सएमएल फाइल ऑनलाइन टॅक्स पोर्टलवर अपलोड करा.

आयटीआर यशस्वीरित्या फाइल केल्यानंतर तुम्हाला आयटीआर चे ई-व्हेरिफिकेशन करावे लागेल. आपल्याला रिफंड मिळेल याची खात्री करण्यासाठी, आपल्या रिफंडची ई-पडताळणी करा; अन्यथा ही प्रोसेस अपूर्णच राहणार आहे.

कृपया लक्षात घ्या की आयटीआर फॉर्मवर दर्शविलेली रिफंडची रक्कम पूर्णपणे आपण प्रदान केलेल्या डेटावर आधारित आहे. आयटी विभाग स्वतंत्रपणे आपण सादर केलेल्या दस्तऐवजांची व्हेरीफिकेशन प्रोसेस करेल आणि त्यानंतर रिफंडच्या रकमेचे कॅलक्युलेशन करेल. येथे, वास्तविक रिफंडची रक्कम आयटीआर फॉर्मवर दर्शविलेल्या रकमेपेक्षा भिन्न असू शकते. 

[स्रोत]

खाली इन्कम टॅक्स रिफंडची पेमेंट पद्धत नमूद केली आहे ज्याद्वारे आपल्याला आपला वाटा मिळेल.

• रिफंडची रक्कम टॅक्सपेअरच्या खात्यात थेट ट्रान्सफर करणे.
•  चेकद्वारे रिफंड.

संपूर्ण प्रोसेस कशी कार्य करते यावर चर्चा करूया

• रिफंडची रक्कम टॅक्सपेअरच्या खात्यात थेट ट्रान्सफर करणे: टॅक्सपेअर्सनी भरलेला जादा टॅक्स परत करण्याची ही सर्वात सामान्य पद्धत आहे. येथे एनईसीएस/आरटीजीएस च्या माध्यमातून व्यवहार केले जातात

टॅक्सपेअर्सनी अर्जदाराच्या बँक खात्याशी संबंधित आयटीआर फॉर्ममध्ये दिलेली माहिती योग्य असल्याची खात्री करणे आवश्यक आहे. डिटेल्स नीट सादर केल्यास थेट बँक खात्यात जलद रिफंडची अपेक्षा करता येते.

• चेकद्वारे रिफंड : इन्कम टॅक्स रिफंड भरण्याची आणखी एक पद्धत म्हणजे चेकद्वारे. दिलेल्या बँक खात्याचा डिटेल्स अपूर्ण किंवा चुकीचा असल्यास आयटी विभाग सहसा या पद्धतीचा अवलंब करतो.

येथे ऑथोरिटी आयटीआर फॉर्ममध्ये दिलेल्या बँक खाते क्रमांकाचा चेक देतात. स्पीड पोस्टवर संपर्क साधून व्यक्ती चेक स्टेटस ट्रॅक करू शकतात. त्यासाठी आयटी विभागाने दिलेला संदर्भ क्रमांक आपल्याकडे ठेवणे आवश्यक आहे. 

[स्रोत]

व्यक्ती दोन पोर्टलद्वारे इन्कम टॅक्स रिफंड तपासू शकतात. हे आहेत-

• ई-फाइलिंग वेबसाइट
• टीआयएन / एनएसडीएल वेबसाइट

आम्ही प्रत्येक ट्रॅकिंग प्रोसेसवर स्वतंत्रपणे चर्चा करू.

ई-फायलिंग वेबसाइटद्वारे इन्कम टॅक्स रिफंडची स्थिती तपासणे

खाली दिलेल्या स्टेप्स फॉलो करून तुम्ही तुमची इन्कम टॅक्स रिफंड स्टेटस सहज तपासू शकता.

• स्टेप-1-ई-फायलिंगसाठी अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या आणि 'आयटीआर स्टेटस' बटणावर क्लिक करा.
• स्टेप-2- संबंधित बॉक्समध्ये पॅन, पोचपावती क्रमांक, कॅप्चा कोड यासारखे डिटेल्स प्रविष्ट करा.
• स्टेप -3-पॅन द्या, ड्रॉप-डाउन मेनूमधून असेसमेंट वर्ष निवडा.
• स्टेप-4- इन्कम टॅक्स रिफंड डिटेल्स स्क्रीनवर दिसेल. 

[स्रोत]

टीआयएन / एनएसडीएल(TIN/NSDL) वेबसाइटद्वारे इन्कम टॅक्स रिफंडची स्थिती तपासणे

नॅशनल सिक्युरिटीज डिपॉझिटरी लिमिटेड ही भारतीय आयटी विभागाच्या वतीने टॅक्स माहिती नेटवर्कची (टीआयएन) नियामक संस्था आहे. टीआयएन राष्ट्रव्यापी टॅक्स-संबंधित माहितीचा डेटाबेस म्हणून कार्य करते.

टीआयएन / एनएसडीएल वेबसाइटद्वारे इन्कम टॅक्स रिफंडची स्थिती तपासण्याच्या स्टेप्सवर खाली चर्चा केली आहे.

• स्टेप-1 – टीआयएन च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या.
• स्टेप-2- इन्कम टॅक्स रिफंड स्टेटसवर क्लिक करा.
• स्टेप-3-पॅन द्या, ड्रॉप-डाउन मेनूमधून असेसमेंट वर्ष निवडा.
• स्टेप-4- कॅप्चा कोड व्हेरिफाय करा.
• स्टेप-5- 'सबमिट' बटणावर क्लिक करा.

आता तुम्ही इन्कम टॅक्स रिफंड स्टेटस पाहू शकता.

ऑथोरिटीने रिफंडची प्रोसेस आधीच केली असेल तर आपल्याला संदर्भ क्रमांक, पेमेंटची पद्धत, रिफंडची तारीख आणि स्थिती नमूद करणारा संदेश प्राप्त होईल.

विविध परिस्थिती आणि प्रकरणांवर अवलंबून, इन्कम टॅक्स रिफंडची स्थिती डिफ्रंट परिणाम दर्शविते. आम्ही त्यांच्या अर्थासह सर्व भिन्न स्थिती लिसटेड केल्या आहेत जेणेकरून नवीन टॅक्सपेअर्सना सहजपणे मीनिंग समजू शकेल. 

[स्रोत]

आयटीआर च्या प्रोसेसनंतर साधारणत: 24-25 दिवसांच्या आत इन्कम टॅक्स रिफंड दिला जातो. मात्र, अशा वेळेपेक्षा अधिक रिफंड मिळण्यास उशीर होत असेल, तर नागरिकांनी आयटी विभागाकडे याबाबत चौकशी करावी. इन्कम टॅक्स रिफंडसाठी किती वेळ लागतो हे जाणून घेण्याचा हा सर्वात सोपा मार्ग आहे.

सॅलरीड व्यक्ती असो वा स्वयंरोजगार, प्रत्येक व्यक्तीने इन्कम टॅक्स रिफंड हा शब्द ऐकला असेलच. दरवर्षी व्यक्ती इन्कम टॅक्स रिटर्न्स भरत असले तरी आयटीआर ची संपूर्ण क्लेम प्रोसेस कशी चालते, याची आम्हाला फारशी पर्वा नसते.

परंतु आयटीआर क्लेम्सची प्रोसेस, पात्रता, देय तारीख, इन्कम टॅक्स रिफंड फाइल करणे यावर या सविस्तर चर्चेमुळे आता समजणे अवघड जाणार नाही. इन्कम टॅक्स रिफंडसाठी किती वेळ लागतो हे आता तुम्हाला माहित असल्याने अर्ज फाइल करण्यास सुरुवात करा.

वर नमूद केलेले विभाग वाचा आणि पुन्हा वाचा आणि मुदतीपूर्वी आपल्या कष्टाने कमावलेल्या पैशाचा (आयटीआर) क्लेम करा!