भारताच्या राज्यघटनेने नागरिकांना मोफत हेल्थ सेवा देण्याचे आश्वासन दिले असले, तरी त्यापैकी किती जणांना योग्य मेडिकल सुविधा उपलब्ध आहेत? जीवनशैलीशी निगडीत आजारांच्या वाढत्या प्रादुर्भावामुळे अनेकदा आर्थिक संकटामुळे लोकांना पुरेसे उपचार मिळण्यासाठी संघर्ष करावा लागतो.

मात्र, अनेक सरकारी उपक्रम सुरू झाल्याने हेल्थसेवेचे चित्र बदलले आहे. उदाहरणार्थ, पंतप्रधान जन आरोग्य योजना (पीएमजेएवाय) सारख्या सरकार पुरस्कृत हेल्थ संरक्षण योजना, ज्याला आयुष्मान भारत योजना देखील म्हणतात, मेडिकल आणीबाणीच्या काळात आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकातील लोकांना आर्थिक संरक्षण प्रदान करते. 

मग तृतीयक आणि दुय्यम सेवांपासून वंचित असलेल्या भारतातील 40% लोकसंख्येला याचा नेमका कसा फायदा होतो? (1)

अधिक जाणून घेण्यासाठी वाचा!

भारतातील एकूण लोकसंख्येच्या 50%आणि त्याहून अधिक लोक आर्थिक कमतरतेमुळे योग्य उपचारांपासून वंचित आहेत. पीएमजेएवाय चे उद्दीष्ट त्यांना योग्य हेल्थ सेवा मिळविण्यात मदत करणे आणि अवाजवी मेडिकल खर्च टाळणे, शेवटी मध्यमवर्गीय लोकांना गरिबी टाळण्यासाठी मदत करणे आणि समर्थन करणे आहे.

तर, सरकार समर्थित या हेल्थ इन्शुरन्स योजनेतून आपल्याला मिळणारे काही फायदे येथे दिले आहेत:

• या योजनेअंतर्गत लाभार्थी कुटुंबाला दरवर्षी रु.5 लाखांचे फायदे कव्हर मिळणे अपेक्षित आहे. 
• या योजनेत रूम रेंट, डॉक्टरांचे शुल्क, निदान सेवा, उपचार खर्च, आयसीयू आणि ऑपरेशन थिएटर खर्च यासह सुमारे 1393 कार्यपद्धतींसाठी कव्हरेज प्रदान केले जाते. 
• लाभार्थी भारतातील सार्वजनिक आणि खाजगी दोन्ही हॉस्पिटल्समध्ये कॅशलेस मेडिकल सुविधांचा क्लेम करू शकतात.
• या योजनेअंतर्गत आपल्याला 3 दिवसांसाठी प्री-हॉस्पिटलायझेशन कव्हर आणि 15 दिवसांसाठी पोस्ट हॉस्पिटलायझेशन कव्हर मिळेल. त्या दरम्यान रुग्णाला औषधे आणि निदानासाठी संपूर्ण कव्हरेज देखील मिळणार आहे. 

या योजनेचा एक मोठा फायदा म्हणजे हे कोणालाही त्यांचे लिंग, वय किंवा कौटुंबिक आकारानुसार या फायद्यांचा लाभ घेण्यास प्रतिबंधित करत नाही. तथापि, हॉस्पिटल मध्ये आयुष्मान भारतचा फायदा वापरण्यासाठी विहित आयडी जवळ ठेवणे आवश्यक आहे.

हे फायदे समाजातील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांपर्यंत पोहोचविण्यावर सरकारचा भर असल्याने पात्रतेचे निकष थोडे कडक आहेत. म्हणूनच, या राष्ट्रीय हेल्थ संरक्षण पॉलिसीच्या खालील पात्रता निकषांचा अभ्यास करण्याची खात्री करा आणि आपण त्याचा फायदा घेण्यासाठी पात्र आहात की नाही ते पहा:

पीएमजेएवाय योजनेअंतर्गत ज्यांना हेल्थ संरक्षण मिळेल ते खालीलप्रमाणे आहेत:

शहरीभागात:

सरकारने 11 व्यावसायिक श्रेणी आणल्या आहेत आणि जे या श्रेणींचा भाग आहेत तेच आयुष्मान भारत योजनेसाठी पात्र असतील. 

• इलेक्ट्रिशियन/दुरुस्ती कामगार/मेकॅनिक 
• बांधकाम कामगार/ सुरक्षा रक्षक/ प्लंबर/ चित्रकार/ इत्यादि.
• धोबी/चौकीदार
• कचरा वेचणारे
• भिकारी 
• घरगुती काम करणारे कामगार
• ड्रायव्हर / ट्रान्सपोर्ट वर्कर / कंडक्टर आणि याच्याशी संबंधित इतर लोकं 
• रस्त्यावर काम करणारे चांभार/रस्त्यावर फेरीवाले/फेरीवाला/इतर सेवा पुरवठादार
• घर-आधारित कामगार/शिंपी/कारागीर
• डिलिव्हरी सहाय्यक / दुकानात काम करणारे कामगार

ग्रामीणभागात

• एससी/एसटी घरे
• शारीरिकदृष्ट्या अपंग सदस्य असलेली कुटुंबे (किमान एक)
• 16 ते 59 वर्षे वयोगटातील एकही पुरुष प्रौढ सदस्य नसलेले महिलांच्या नेतृत्वाखालील कुटुंब
• कायदेशीररित्या सुटका झालेल्या बंधुआ मजुर 
• भूमिहीन कुटुंबे ज्यांचे एकमेव कमाईचे साधन म्हणजे हाताने मजुरी करणे 
• कच्चे छप्पर आणि भिंती असलेल्या एका खोलीच्या घरात राहणारे लोकं

आयुष्मान भारत नोंदणीसाठी कोणतीही स्वतंत्र कार्यपद्धती नाही कारण राष्ट्रीय हेल्थ इन्शुरन्स योजनेचा भाग असलेल्या सर्व प्राप्तकर्त्यांची ओळख एसईसीसी 2011 च्या आकडेवारीद्वारे केली गेली होती. पात्रता निकष तपासण्या व्यतिरिक्त, आपण पीएमजेएवाय वेबसाइट वापरुन योजनेसाठी पात्र आहात की नाही हे थेट तपासू शकता. आपण काय करणे आवश्यक आहे ते येथे आहे: 

स्टेप 1: पीएमजेएवाय च्या ऑनलाइन पोर्टलला भेट द्या आणि 'अम आय एलिजिबल' या पर्यायावर क्लिक करा.

स्टेप 2: वन टाइम पासवर्ड बनवण्यासाठी हे आपले संपर्क तपशील विचारेल. 

स्टेप 3: हे सर्व तपशील प्रदान केल्यानंतर, आपले राज्य निवडण्यास पुढे जा. पीएमजेएवाय च्या लाभार्थी यादीत आपले नाव शोधण्यासाठी आणि त्या मेडिकल फायद्यांचा लाभ घेता येईल की नाही याची पडताळणी करण्यासाठी, रेशन नंबर / मोबाइल क्रमांक/ नाव / एचएचडी क्रमांक इत्यादीद्वारे शोधा.

जर आपण आयुष्मान भारत कार्डसाठी ऑनलाइन अर्ज करण्याचा विचार करत असाल तर त्याचे सर्व ठळक फायदे मिळविण्यासाठी, ही दस्तऐवज तयार ठेवा:

• जातीचे प्रमाणपत्र 
• वय आणि ओळखीचा पुरावा म्हणून पॅन आणि आधार कार्ड
• उत्पन्नाचा दाखला (जास्तीत जास्त वार्षिक उत्पन्न रु.5 लाखापर्यंत)
• कुटुंबाची सद्यस्थिती (संयुक्त/विभक्त) आणि त्यासंबंधीचे सहाय्यक दस्तऐवज

पीएमजेएवाय योजनेअंतर्गत पेपरलेस, कॅशलेस आणि पोर्टेबल व्यवहारांची सुविधा मिळविण्यासाठी लाभार्थी आयुष्मान भारत योजनेच्या गोल्डन कार्डसाठी अर्ज करू शकतात. जलद आणि त्रासमुक्त सेवा मिळविण्यासाठी आपण सहजपणे हॉस्पिटल कार्ड सादर करू शकता. 

कार्ड मिळविण्याची प्रक्रिया येथे आहे:

स्टेप 1: पीएमजेएवाय च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या आणि लॉगिन करण्यासाठी आपला नोंदणीकृत मोबाइल नंबर वापरा.

स्टेप 2: कॅप्चा कोड एंटर करून ओटीपी बनवा आणि एचएचडी कोड शोधा.

स्टेप 3: त्यानंतर, आपल्याला सीएससी किंवा कॉमन सर्व्हिस सेंटरला एचएचडी कोड प्रदान करणे आवश्यक आहे, जिथे आयुष्मान मित्र किंवा सीएससी प्रतिनिधी आपल्याला ही प्रोसेस पूर्ण करण्यात मदत करतील. 

शिवाय, कार्ड मिळवण्यासाठी आणि आयुष्मान कार्डचे सर्व फायदे वापरण्यासाठी आपल्याला रु.30 द्यावे लागतील.

आपले नाव पीएमजेएवाय लाभार्थी यादीत आहे की नाही हे तपासण्यासाठी आपण वेगवेगळ्या पद्धती वापरू शकता. आधी सांगितल्याप्रमाणे, आपण या योजनेसाठी पात्र आहात की नाही हे तपासण्यासाठी आपण ऑनलाइन पोर्टलचा वापर करू शकता. ऑनलाइन प्रोसेसव्यतिरिक्त, आपण प्रयत्न करू शकता अशा आणखी दोन सोयीस्कर पद्धती आहेत:

• कॉमन सर्व्हिस सेंटर (सीएससी): हेल्थकेअर योजनेसाठी आपली पात्रता निश्चित करण्यासाठी जवळचे सीएससी किंवा कोणत्याही पॅनेलबद्ध हॉस्पिटल शोधा. 
• हेल्पलाईन क्रमांक: सर्व आवश्यक माहिती मिळवण्यासाठी आपण 1800-111-565 किंवा 14555 या हेल्पलाईन नंबरचा वापर करू शकता.

आयुष्मान भारत योजनेअंतर्गत समाविष्ट असलेल्या आजारांची यादी येथे आहे:

• कोरोनरी आर्टरी बायपास ग्राफ्टिंग 

• कवटीच्या तळाशी सर्जरी 

• पूर्ववर्ती मणक्याचे स्थिरीकरण 

• डबल वाल्व रिप्लेसमेंट 

• प्रोस्टेट कर्करोग

• पल्मोनरी वाल्व रिप्लेसमेंट 

• गॅस्ट्रिक पुल-अप सह लॅरिंगोफरेन्जेक्टॉमी 

• स्टेंटसह कॅरोटिड एंजियोप्लास्टी 

• जळल्यानंतर डिसफिगरमेंटसाठी ऊतक विस्तारक 

आता लाभार्थी या योजनेअंतर्गत कोविड-19 चाचणी आणि उपचार देखील विनामूल्य घेऊ शकतात.

ही योजना बहुतेक गंभीर आजारांसाठी आर्थिक कव्हरेज वाढवते, परंतु काही बहिष्करण देखील आहेत जे आपल्याला माहित असणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ:

• अवयव प्रत्यारोपण 
• ओपीडी(OPD)
• इंडिविजुअल निदान 
• कॉस्मेटिक संबंधित कार्यपद्धती 
• औषध पुनर्वसन कार्यक्रम 
• प्रजनन संबंधी कार्यपद्धती

कोणत्याही प्रीमियम खर्चाशिवाय सर्व आवश्यक सुविधा आणि आर्थिक संरक्षण असलेली आयुष्मान भारत योजना नागरिकांसाठी एक आदर्श हेल्थ इन्शुरन्स पॉलिसी आहे. आधीपासून असलेल्या आजारांपासून ते गंभीर मेडिकल समस्यांपर्यंत, आता आपण पीएमजेएवाय योजनेअंतर्गत या सर्वांचा सामना करू शकता.