ક્રેડિટ સ્કોર એ એક નંબર છે જેનો ઉપયોગ બેંકો અને અન્ય ધિરાણ સંસ્થાઓ દ્વારા વ્યક્તિની "ક્રેડિટ યોગ્યતા" (અથવા ઉધાર લીધેલી ધિરાણ, જેમ કે લોન ચૂકવવાની તેમની ક્ષમતા) ની ગણતરી કરવા માટે થાય છે. સામાન્ય રીતે તે 300-900ની વચ્ચેની સંખ્યા દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે, જે તેમની ચુકવણી હિસ્ટરી, લોન હિસ્ટરી અને વધુ બાબતો પર આધારિત છે. 

ભારતમાં, ચાર લાયસન્સ પ્રાપ્ત ક્રેડિટ માહિતી બ્યુરો છે - TransUnion CIBIL, Experian, CRIF High Mark, and Equifax..

ખરાબ અથવા ઓછો ક્રેડિટ સ્કોર અનેક રીતે નડતરરુપ થશે. તેમાં સામેલ છે:

• ક્રેડિટ અરજીઓ રદ કરવામાં આવી રહી છે: જો તમારો ક્રેડિટ સ્કોર ઓછો હોય અને ક્રેડિટ મેનેજ ઈતિહાસ ખરાબ હોય તો બેંકો અને અન્ય ધિરાણકર્તાઓ તમારી ક્રેડિટ અરજીઓને રદ કરે તેવી શક્યતા વધુ હોય છે.

• લોન મેળવવામાં મુશ્કેલી: નબળા ક્રેડિટ સ્કોર સાથે ધિરાણકર્તાઓના મનમાં તમારા ડિફોલ્ટને લઈને શંકા રહેશે જેથી લોન માટે મંજૂરી મેળવવી મુશ્કેલ અથવા અશક્ય બની શકે છે.

• ઉંચા-વ્યાજ દર: તમારો ક્રેડિટ સ્કોર ઓછો હોવાથી તમને વધુ જોખમી તરીકે જોવામાં આવશે અને તમારી પાસેથી લોન પર વધુ વ્યાજદર વસૂલવામાં આવશે.

ખરાબ ક્રેડિટ ધરાવનારાઓને ધિરાણ મેળવવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓ પડશે અને તેમને ઊંચા વ્યાજ દર અને અન્ય વૈકલ્પિક અને ખર્ચાળ ધિરાણ વિકલ્પો પસંદ કરવાની ફરજ પડી શકે છે.

એવા પણ ઘણા પરિબળો છે જે તમારા ક્રેડિટ સ્કોરની ગણતરીમાં ભૂમિકા ભજવતા નથી. તેમાં સામેલ છે:

• તમારું એકાઉન્ટ બેલેન્સ, રોકાણ અને કોઈપણ ડેબિટ કાર્ડનો ઉપયોગ.

• તમારી આવક, વ્યવસાય, નોકરીદાતા અથવા રોજગાર ઇતિહાસ (જોકે કેટલાક ધિરાણકર્તાઓ હજુ પણ આ માહિતીને ધ્યાનમાં લઈ શકે છે).

• તમારી ઉંમર, વૈવાહિક સ્થિતિ, શિક્ષણ સ્તર, રાષ્ટ્રીયતા, ધર્મ, તમે ક્યાં રહો છો અને અન્ય વસ્તી વિષયક પરિબળો.

• ઉપયોગિતા/યુટિલિટી બિલોની ચુકવણી જેમ કે ભાડું અથવા ફોન, વીજળી, પાણી અને ઇન્ટરનેટ બિલ.

• ક્રેડિટ નકારવામાં આવે છે અર્થાત લોન અથવા ક્રેડિટ કાર્ડ અરજી રદ કરવામાં આવે છે.

• નરમ પૂછપરછ - તમે તમારી પોતાની ક્રેડિટ રિપોર્ટ તપાસો અથવા અન્ય લોકો દ્વારા પૂછપરછ કરો (જેમ કે તમારી બેંક તમારા ક્રેડિટ એકાઉન્ટ્સની સમીક્ષા કરે છે).

એકવાર તમે તમારા ક્રેડિટ સ્કોરને અસર કરતા પરિબળોને જાણ્યા પછી, તમે એ જાણી શકશો કે કઈ ક્રિયાઓ તમારા ક્રેડિટ સ્કોરને નકારાત્મક અસર કરે છે. તેમાંથી કેટલાક નીચે મુજબ છે.

• ચૂકવણીઓ ચૂક અથવા ડિફોલ્ટ - ક્રેડિટ બિલ, લોન અને EMI પર કોઈપણ ચૂકી ગયેલ અથવા ડિફોલ્ટ થયેલી ચૂકવણી તમારા ક્રેડિટ સ્કોરને નુકસાન પહોંચાડશે. વધુમાં, તમારી ચૂકવણી જેટલી વધુ લેટ થશે તેટલું તમારા સ્કોરને નુકસાન કરશે.

• તમારી બાકી રકમ - મોર્ગેજ, ક્રેડિટ કાર્ડ બેલેન્સ, કાર લોન, હોમ લોન વગેરે સહિત તમારી બાકી રહેલી કુલ રકમ તમારા સ્કોરને અસર કરશે. આ રકમ જેટલું ઉંચી તેટલો જ તમારો સ્કોર ઓછો હોઈ શકે છે.

• તમારી ક્રેડિટની મર્યાદાનો વધુ પડતો ઉપયોગ - આદર્શ રીતે તમારે તમારા ક્રેડિટ ઉપયોગને 30%ની નીચે રાખવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. અર્થાત તમારે તમારી ક્રેડિટની મર્યાદાના માત્ર 30%નો જ ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ કારણ કે વધુ ઉપયોગ સંકેત આપશે કે તમે ક્રેડિટ પર ખૂબ નિર્ભર છો.

• ટૂંકા સમયમાં વધુ ક્રેડિટ અરજી - તમે જ્યારે નવી ક્રેડિટ માટે અરજી કરો છો ત્યારે તમારી ક્રેડિટ રિપોર્ટ પર સખત તપાસ રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે, જે બે વર્ષ સુધી ફાઇલમાં રહે છે. ટૂંકા ગાળામાં ઘણી બધી વખત પૂછપરછો દર્શાવે છે કે તમે ખરાબ નાણાકીય સ્થિતિમાં છો અને તમારો સ્કોર ઘટાડી શકો છો.

• ક્રેડિટ રિપોર્ટમાં ભૂલોને અવગણવી - તમારા ક્રેડિટ રિપોર્ટમાંની ભૂલો તમારી પોતાની કોઈ ભૂલ વિના તમારો સ્કોર ઘટાડી શકે છે તેથી તમારા ક્રેડિટ સ્કોર અને રિપોર્ટનું નિયમિતપણે નિરીક્ષણ કરવાનો પ્રયાસ કરો.

તમારો ક્રેડિટ સ્કોર કેમ ખરાબ થઈ રહ્યો છે તે જાણીને તમારા ક્રેડિટ સ્કોરને સારો બનાવવો સરળ છે. તેમાં થોડો સમય અને પ્રયત્ન લાગી શકે છે, પરંતુ તમારો ક્રેડિટ સ્કોર 700થી ઉપર લઈ જવા માટે તમે અહીં જણાવેલા કેટલાક પગલાં લઈ શકો છો:

• તમારી ક્રેડિટ રિપોર્ટની નિયમિત સમીક્ષા કરો જેથી કરીને તમે કોઈપણ ભૂલોને જાણી, સુધારી શકો.

• તમારા ક્રેડિટ કાર્ડ બિલ, લોન અને EMI સમયસર ચૂકવો.

• જો તમારી પાસે કોઈ બાકી ચૂકવણી હોય તો તેને શક્ય તેટલી વહેલી તકે પૂર્ણ કરો.

• તમારી ક્રેડિટની મર્યાદાનો વધુ પડતો ઉપયોગ કરશો નહીં; તમારા ક્રેડિટ ઉપયોગને 30%ની અંદર રાખવાનો પ્રયાસ કરો (જો તમારી ક્રેડિટ મર્યાદા ₹10,000 છે, તો ₹3,000 થી વધુનો ઉપયોગ ન કરવાનો પ્રયત્ન કરો).

• ખાસ કરીને ટૂંકા ગાળામાં એકથી વધુ લોન અથવા ક્રેડિટ કાર્ડ માટે અરજી સહિતની કોઈપણ નવી ક્રેડિટ અરજીને મર્યાદિત કરો.

• અત્યંંત જરૂરી ન હોય ત્યાં સુધી તમારા જૂના ક્રેડિટ કાર્ડ રદ કરશો નહીં કારણ કે જૂના કાર્ડ ધિરાણકર્તાઓને તમે બિલ સમયસર ચૂકવી રહ્યાં છો તેની ખાતરી આપી શકે છે

ક્રેડિટ હિસ્ટરી ન હોવા છતાં અને ક્રેડિટ સ્કોર ન હોવાનો અર્થ એ નથી કે તમારી પાસે ખરાબ ક્રેડિટ છે પરંતુ સારો ક્રેડિટ સ્કોર બનાવવો મુશ્કેલ બનાવી શકે છે.

જો તમે ક્યારેય ક્રેડિટ કાર્ડનો ઉપયોગ કર્યો નથી અથવા તમે ક્યારેય લોન લીધી નથી, તો તમારી પાસે ક્રેડિટ હિસ્ટરી હશે નહીં. કારણકે મોટાભાગના ક્રેડિટ સ્કોરિંગ મોડલ્સ તમારો સ્કોર નક્કી કરવા માટે આ ક્રેડિટ રિપોર્ટનો જ ઉપયોગ કરે છે. આમ જો આ માહિતી ન હોય તો તેઓ સ્કોર અથવા રિપોર્ટ બનાવી શકતા નથી. 

આવી પરિસ્થિતિઓમાં, તમે ક્રેડિટ બનાવવાનું શરૂ કરવા માટે શું કરી શકો તે અહીં જણાવાયું છે:

• સિક્યોર્ડ ક્રેડિટ કાર્ડ મેળવો - તમે નિયમિતપણે તમારી બાકી ચૂકવણી કરો તેવું એક સુરક્ષિત ક્રેડિટ કાર્ડ લો. તમારી પાસે પહેલેથી જ ખાતું હોય તેવી બેંકમાં ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટની સામે એક કાર્ડ લેવાનો પ્રયાસ કરો. ક્રેડિટ કાર્ડ માટે અરજી કરવા માટે તમારી બેંક સેટ તમારે જાળવવી જરૂરી હોય તે ન્યૂનતમ ડિપોઝિટ રકમ નક્કી કરશે.

• ખાતરી કરો કે તમે સમયસર બિલની ચુકવણી કરી શકો છો - સારો ક્રેડિટ ઇતિહાસ બનાવવા માટે તમારે નિયમિત સમય પર તમે તમામ લેણાં ચૂકવવામાં સમર્થ હોવા જોઈએ.

• ક્રેડિટ કાર્ડના વપરાશનું નિરીક્ષણ - તમારી ક્રેડિટ વર્તણૂકની ક્રેડિટ બ્યુરોને જાણ કરવામાં આવશે તેથી તમારી ક્રેડિટનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરો છો તેનું નિરીક્ષણ અવશ્ય કરતા રહો.

• અન્ય કોઈના ક્રેડિટ કાર્ડ પર અધિકૃત વપરાશકર્તા બનો - તમે કુટુંબના સભ્યના ક્રેડિટ કાર્ડ પર અધિકૃત વપરાશકર્તા તરીકે ઉમેરવાનું પણ પસંદ કરી શકો છો. તમને આ પ્રાથમિક કાર્ડધારકના ખાતા સાથે જોડાયેલ કાર્ડ મળી શકે છે અને તે ખાતરી કરવા માટે જવાબદાર રહેશે કે બીલ સમયસર ચૂકવવામાં આવે. આ ઉપયોગ તમારી ક્રેડિટ હિસ્ટરી ઉભી કરશે.

• ગેરન્ટર/સહ-અરજદાર સાથે લોન માટે અરજી - જો તમને લોનની જરૂર હોય પરંતુ તમારી પાસે હજુ સુધી ક્રેડિટ હિસ્ટરી નથી તો ગેરેન્ટર અથવા સહ-અરજદાર સાથે ક્રેડિટ માટે અરજી કરો. આ તમારા ક્રેડિટ રેકોર્ડને મજબૂત કરવામાં મદદ કરશે કારણ કે લોન બંને ક્રેડિટ રિપોર્ટમાં દેખાશે. જોકે ચુકવણી માટે જવાબદાર બનજો કારણ કે ડિફોલ્ટ ફક્ત તમારા ક્રેડિટ સ્કોરને જ નહીં પરંતુ અન્ય પક્ષના ક્રેડિટ સ્કોરને પણ અસર કરી શકે છે.